Εποχική γρίπη: Συμπτώματα - Εμβολιασμοί - Προληπτικά μέτρα.

Απαντήσεις σε συνήθεις ερωτήσεις

1. Τι είναι η γρίπη και πού οφείλεται;

 Η γρίπη είναι οξεία νόσος του αναπνευστικού συστήματος με υψηλή μεταδοτικότητα που προκαλείται από τους ιούς Α, Β και C της γρίπης.
Οι ιοί της γρίπης προσβάλλουν το ανώτερο ή/και το κατώτερο τμήμα του αναπνευστικού συστήματος (μύτη, φάρυγγας, λάρυγγας, βρόγχοι,).
Στην καθημερινή γλώσσα ο όρος "γρίπη" χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο του "κρύωμα-κρυολόγημα" ή "ίωση". Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως το Κοινό κρυολόγημα (συνάχι -πονόλαιμος) οφείλεται σε άλλους ιούς και είναι πιο ελαφριά νόσος. Με την αυστηρή ιατρική έννοια του όρου, "γρίπη" είναι η ασθένεια που οφείλεται στους παραπάνω συγκεκριμένους ιούς της γρίπης και εκδηλώνεται με βαρύτερη κλινική εικόνα.

 2. Ποιους μήνες εμφανίζεται; Είναι σωστό ότι στην Ελλάδα έρχεται τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο; Ποιες περιβαλλοντικές συνθήκες ευνοούν τη γρίπη;

Επιδημίες γρίπης συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο κυρίως στη διάρκεια του Χειμώνα. Μετά την εμφάνιση της σε μια περιοχή η νόσος διασπείρεται ταχύτατα και προσβάλλει τυπικά το 10-20% του πληθυσμού, που σπάνια φθάνει στο 50 %. Η μετάδοση γίνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων (φτάρνισμα, βήχας). Λόγω της πολύ εύκολης διασποράς, σε κίνδυνο

βρίσκονται άτομα που διαμένουν σε γηροκομεία η μαθητές σχολείων. Σε χώρες με εύκρατο κλίμα όπως η δική μας, η γρίπη εμφανίζεται συνήθως τους μήνες Νοέμβριο έως Μάρτιο, ενώ στις τροπικές χώρες η γρίπη συμβαίνει όλο το χρόνο. Οι ιοί της γρίπης ζουν περισσότερο στην ξηρή ατμόσφαιρα των κλειστών χώρων και αυτό πιθανότατα αποτελεί μια επιπλέον εξήγηση για την εμφάνιση των περισσότερων κρουσμάτων γρίπης κατά την διάρκεια του χειμώνα όταν παράγοντες όπως ο ψυχρός καιρός και ο συγχρωτισμός (πολύς κόσμος μαζί) σε κλειστούς χώρους ,αυξάνουν τη μετάδοση των ιών. Οι ήπιοι και καθυστερημένοι χειμώνες που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια εξηγεί την εμφάνιση της γρίπης αργά το χειμώνα (Ιανουάριο, Φεβρουάριο).

 3. Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται; Πόσο διαρκούν;

 Τα κύρια συμπτώματά της είναι πυρετός, μυαλγία, αδυναμία, βήχας, κεφαλαλγία (πονοκέφαλος) και κακουχία. Η ασθένεια είναι αυτοπεριοριζόμενη και διαρκεί κατά μέσο όρο από 2-5 ημέρες, αν και μπορεί να διαρκέσει έως μια εβδομάδα. Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα, όπως ναυτία, εμέτους, διάρροια, που είναι σπάνια στους ενήλικες. Συνήθως αρχίζουν 1-3 ημέρες μετά την προσβολή από τον ιό και διαρκούν για 2-7 ημέρες, ο βήχας όμως, μπορεί να επιμένει για αρκετό διάστημα.

 Η χρονική διάρκεια της μετάδοσης της γρίπης, εξαρτάται από την ηλικία του ασθενούς. Οι ενήλικες μπορεί να μεταδώσουν τη νόσο μία ημέρα πριν αρρωστήσουν έως 3-7 ημέρες από τη στιγμή που θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα. Τα παιδιά μπορεί να μεταδίδουν για περισσότερο από μία εβδομάδα.

 4. Ποια είναι η εξέλιξή της νόσου; Από ποιους παράγοντες εξαρτάται αυτή;

Όπως προαναφέρθηκε στις περισσότερες περιπτώσεις η νόσος είναι αυτοπεριοριζόμενη και υποχωρεί σε λίγες ημέρες με απλά θεραπευτικά μέτρα. Σε μερικές όμως περιπτώσεις και ιδιαίτερα σε ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές επικίνδυνες για τη ζωή. Ασθενείς που ανήκουν στις ακραίες ηλικίες (βρέφη, ηλικιωμένοι) καθώς και ασθενείς με χρόνια καρδιοαναπνευστικά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη και διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος εμφανίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό βαρύτερη κλινική εικόνα και επιπλοκές.

 5. Ποιες οι επιπλοκές της; Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι επικίνδυνες;

Μερικοί ασθενείς αναπτύσσουν επιπλοκές που διαρκούν και απαιτούν ειδική θεραπεία. Συχνότερη είναι η πνευμονία, (κυρίως σε διαβητικούς, καρδιοπαθείς, πνευμονοπαθείς και ηλικιωμένους). H πνευμονία μπορεί να οφείλεται στον ίδιο τον ιό της γρίπης αποτελώντας μια πολύ σοβαρή επιπλοκή της νόσου ή μπορεί να οφείλεται σε δευτεροπαθή μικροβιακά αίτια όπως ο πνευμονιόκοκκος και ο σταφυλόκοκκος . Ηπιότερες επιπλοκές είναι η μέση ωτίτιδα, η ιγμορίτιδα και σπανιότερα παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος ή των μυών, η μυοκαρδίτιδα, οι κρίσεις άσθματος (σε ασθματικούς), και η παρόξυνση της χρόνιας βρογχίτιδας. Η γρίπη είναι θανατηφόρος σε ποσοστό μικρότερο του 0.1% (ένα τοις χιλίοις).

 6. Πότε πρέπει να αναζητήσει κανείς ιατρική βοήθεια;

 Υπάρχουν κάποια συμπτώματα που όταν εμφανιστούν θα πρέπει άμεσα να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας. Αυτά τα συμπτώματα όσον αφορά στα παιδιά είναι: υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, γρήγορη αναπνοή ή δυσκολία στην αναπνοή, κυάνωση (μελάνιασμα), άρνηση για λήψη υγρών ή τροφής, μειωμένη δραστηριότητα, υπνηλία, διέγερση ή σπασμοί. Επίσης η επανεμφάνιση του πυρετού ή η επιδείνωση του βήχα ύστερα από την βελτίωση των συμπτωμάτων της γρίπης καθώς και η επιδείνωση υποκείμενου χρόνιου νοσήματος, όπως καρδιολογικού ή αναπνευστικού νοσήματος, διαβήτη κλπ. Όσον αφορά τους ενήλικες τα συμπτώματα για τα οποία θα πρέπει άμεσα να συμβουλευτείτε το γιατρό σας είναι: υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, δύσπνοια, πόνος ή αίσθημα πίεσης στο στήθος, λιποθυμικά επεισόδια, σύγχυση, πολλοί ή παρατεινόμενοι έμετοι. Εάν πάσχετε από κάποιο χρόνιο νόσημα, καλό είναι να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας αμέσως μόλις εμφανίσετε συμπτώματα γρίπης, επειδή έχετε περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσετε επιπλοκές.

 7. Πώς διαγιγνώσκεται; Πότε χρειάζεται εργαστηριακή επιβεβαίωση;

Η διάγνωση της νόσου βασίζεται κυρίως στα συμπτώματα (πυρετός ,βήχας, κακουχία, μυαλγίες, πονοκέφαλος) και την παρουσία επιδημίας στην περιοχή. Ο ιός μπορεί να καλλιεργηθεί σε εργαστήρια όταν δείγμα ληφθεί από την μύτη (ρινικό έκκριμα). Έχουν αναπτυχθεί tests γρήγορα και ασφαλή για τη διάγνωση του ιού από τις ρινικές εκκρίσεις. Άλλη μέθοδος είναι η ανεύρεση αντισωμάτων κατά του ιού στο αίμα. Σε κάθε περίπτωση ασθενούς στον οποίον υπάρχει υποψία ότι πάσχει από τον ιό της γρίπης θα πρέπει να γίνεται εργαστηριακή επιβεβαίωση για λόγους επιδημιολογικής επιτήρησης. 

 8. Πώς μπορεί να διακρίνει κανείς ένα κοινό κρυολόγημα από μια γρίπη; Μπορεί να γίνει και σύγχυση και με άλλη νόσο;

 Όσον αφορά στο κοινό κρυολόγημα, αυτό προκαλείται από μία πληθώρα ιών που είναι διαφορετικοί από τους ιούς της γρίπης. Τα συμπτώματα του είναι λιγότερο βαριά και περιορίζονται στο ανώτερο αναπνευστικό (καταρροή, φτάρνισμα, πονόλαιμος), διαρκούν λιγότερο, ενώ σπάνια συμβαίνουν επιπλοκές. Άλλοι ιοί που προκαλούν παρόμοια συμπτώματα και με την ίδια εποχιακή κατανομή είναι οι ρινοϊοί, (του κοινού κρυολογήματος), οι αδενοϊοί και οι ιοί της παραγρίπης και ο ιός του αναπνευστικού συγκυτίου, (συχνότερη αιτία σοβαρής νόσου του αναπνευστικού στα παιδιά και σε ηλικιωμένα άτομα).

 9. Ποια είναι η σύγχρονη αντιμετώπιση της γρίπης; Βοηθούν κάποια αντιικά φάρμακα; Χρειάζονται σε κάποιο στάδιο της νόσου αντιβιοτικά;

 Τα αντιικά φάρμακα έναντι της γρίπης, μειώνουν την διάρκειά της νόσου όταν χορηγούνται τις πρώτες δύο ημέρες από την εκδήλωση των συμπτωμάτων. Τέτοια φάρμακα είναι η αμανταδίνη, η ριμανταδίνη και τα νεώτερα ζαναμιβίρη (relenza))και η οσελταμιβίρη (tamiflu). Δεν είναι τεκμηριωμένα αποτελεσματικά στις περιπτώσεις βαριάς νόσησης με επιπλοκές, ούτε μειώνουν την συχνότητα των επιπλοκών. Έχουν παρενέργειες και δεν πρέπει να λαμβάνονται χωρίς τη συνταγή γιατρού. Επίσης δεν μπορούν να θεραπεύσουν μικροβιακές λοιμώξεις, επιπλοκές της γρίπης. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δραστικότητα έναντι του ιού της γρίπης. Η χρήση των αντιβιοτικών έχει ένδειξη μόνο σε περιπτώσεις που εμφανιστεί δευτεροπαθώς ως επιπλοκή μικροβιακή λοίμωξη και μόνο με την απόφαση του θεράποντα ιατρού.

 10. Ποια πρακτικά μέτρα βοηθούν; Ποια πρέπει να είναι η διατροφή και ο τρόπος ζωής του ασθενούς; Ποιος είναι ο ρόλος της βιταμίνης C;

Θεραπευτικά, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ιώσεις, έτσι και η γρίπη κάνει «τον κύκλο της». Η θεραπεία περιλαμβάνει ξεκούραση, λήψη πολλών υγρών, αποφυγή του καπνίσματος, λήψη αντιπυρετικών για την αντιμετώπιση του πυρετού και παυσίπονων για την αντιμετώπιση των μυαλγιών. Ασπιρίνη δεν θα πρέπει να δίδεται σε παιδιά και εφήβους, αν δεν συμβουλευθείτε πρώτα γιατρό. Αυτό γιατί σπάνια βέβαια, μπορεί να προκαλέσει ένα σοβαρό νόσημα που λέγεται σύνδρομο Reye. Αν και στο παρελθόν υπήρξαν διάφορες θεωρίες για την ευεργετική επίδραση της βιταμίνης C στην πρόληψη και θεραπεία των ιώσεων, σημερινές μελέτες δεν το επιβεβαιώνουν. 

 11. Γίνονται κάποια λάθη από τους ασθενείς ή υπάρχουν κάποιες λανθασμένες απόψεις για τη γρίπη στο γενικό πληθυσμό;

Σε πολλές περιπτώσεις διαφόρων ιώσεων όπως είναι και η γρίπη, οι ασθενείς λαμβάνουν αντιβιοτικά ακόμα και χωρίς ιατρική συνταγή. Αυτό δεν προσφέρει στον ασθενή κανένα όφελος αλλά αντίθετα οδηγεί στην ανάπτυξη μικροβίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δραστικότητα έναντι στους ιούς και πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από ιατρική οδηγία και μόνο για την αντιμετώπιση μικροβιακών λοιμώξεων.

12. Μπορεί κάποιος που έχει περάσει γρίπη να νοσήσει ξανά;

 Ναι. Κάθε χρόνο αλλάζουν τα στελέχη του ιού που προκαλούν τη νόσο, έτσι ακόμα και αν κάποιος έχει περάσει , μπορεί να μην έχει ανοσία στο στέλεχος που επικρατεί την επόμενη χρονιά. Συνήθως κυκλοφορούν πέραν του ενός στελέχη σε μια δεδομένη χρονική περίοδο έτσι είναι δυνατόν να νοσήσει κάποιος πάνω από μια φορά την ίδια χρονιά!

13. Σε τι ποσοστό προφυλάσσει το εμβόλιο;

Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου εξαρτάται από την συμφωνία των κυκλοφορούντων στελεχών του ιού με αυτά που περιλαμβάνει το εμβόλιο και κυμαίνεται από 60 έως 80%. Το ποσοστό αυτό είναι μικρότερο σε ηλικιωμένους ασθενείς. Το αντιγριπικό εμβόλιο μειώνει το ποσοστό εισαγωγών στα νοσοκομεία κατά 50-60% και τις θανατηφόρες επιπλοκές της νόσου κατά 80%. Η διάρκεια προστασίας από το εμβόλιο είναι 2-6 μήνες.

 14. Πότε πρέπει να γίνεται το εμβόλιο και σε ποιους; Εάν κάποιος δεν το έκανε το φθινόπωρο, έχει νόημα να το κάνει τώρα; Είναι σωστή η άποψη ότι τα άτομα υψηλού κινδύνου, όπως οι καρδιοπαθείς κλπ, πρέπει να το επαναλαμβάνουν μέσα στον ίδιο χρόνο; 

Ανάλογα με τα επιδημιολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της, η κάθε χώρα ορίζει τις κατηγορίες των ατόμων που πρέπει να εμβολιάζονται. Για την Ελλάδα, η απόφαση του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας (2003) και της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών (3/12/2003), αναφέρει ότι πρέπει να εμβολιάζονται οι παρακάτω:
1. Άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. (για τις ΗΠΑ >50 ετών)
2. Οι πάσχοντες από χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού και του καρδιοαγγειακού συστήματος.
3. Οι πάσχοντες από μεταβολικά νοσήματα, συμπεριλαμβανομένου και του σακχαρώδη διαβήτη, από νεφρική ανεπάρκεια και από αιμοσφαιρινοπάθειες.
4. Οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων και των πασχόντων από το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS).
5. Κατ΄ επέκταση, υψηλή προτεραιότητα έχουν και όσοι έρχονται σε συχνή/καθημερινή επαφή με τις προαναφερθείσες κατηγορίες ατόμων (π.χ. συγγενείς τους) καθώς και όσοι προσφέρουν συνεχώς ή περιστασιακά υπηρεσίες σ΄ αυτά τα άτομα. Ειδικότερα, είναι απαραίτητο να εμβολιάζονται γιατροί και επαγγελματίες υγείας.
6. Επίσης, ορισμένες κατηγορίες ατόμων του στρατού, οργανισμών κοινής ωφέλειας, σωμάτων ασφαλείας, με το δεδομένο ότι ενδεχόμενη προσβολή μεγάλου αριθμού υπαλλήλων θα διατάρασσε σοβαρά τη λειτουργία αυτών των υπηρεσιών.
7. Τέλος, άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου και διαμένουν σε συνθήκες ομαδικής διαβίωσης.

Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται στο διάστημα από αρχές Οκτωβρίου έως μέσα Νοεμβρίου κάθε χρόνο. Την περίοδο αυτή έχουν συνήθως κυκλοφορήσει τα "νέα" εμβόλια, δηλαδή αυτά που έχουν παρασκευασθεί για τη συγκεκριμένη χρονιά.
Χρειάζονται περίπου 2 εβδομάδες από τον εμβολιασμό ώστε ο οργανισμός να δημιουργήσει προστατευτικά αντισώματα για τη γρίπη.
Παρόλο που ο καλύτερος χρόνος για εμβολιασμό είναι η περίοδος Οκτωβρίου-Νοεμβρίου, μπορεί κάποιος να εμβολιαστεί και αργότερα εάν για κάποιο λόγο δεν εμβολιάστηκε έγκαιρα. Στους ενήλικες αρκεί να γίνεται μόνο ΜΙΑ δόση εμβολίου κάθε χρόνο. Μελέτες έχουν δείξει ότι επαναληπτική δόση του εμβολίου γρίπης δεν προσφέρει στην βελτίωση της ανοσίας.
Στα παιδιά ηλικίας μικρότερης από 9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά πρέπει να γίνονται δύο δόσεις εμβολίου σε διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα η μία από την άλλη. Το εμβόλιο βέβαια δεν μπορεί να προκαλέσει γρίπη γιατί περιέχει νεκρούς ιούς γρίπης ή τμήματα του ιού (πρωτείνες) και δεν προκαλεί νόσο.

15.Υπάρχουν αντενδείξεις για το αντιγριπικο εμβόλιο;

Αντενδείξεις για το αντιγριπικό εμβόλιο είναι:

1.Ιστορικό αλλεργίας στα αυγά ή στην ουσία thimerosal (συντηρητικό του εμβολίου)

2.Ιστορικό αλλεργικής αντίδρασης στο εμβόλιο της γρίπης

3.Ιστορικό του συνδρόμου Guillain-Barre

4.Άτομα με πυρετό πρέπει να περιμένουν να υποχωρήσει ο πυρετός πριν κάνουν το εμβόλιο. Άτομα με ήπια αναπνευστική νόσο μπορεί να κανουν το εμβόλιο.

16.Μπορούν οι έγκυες γυναίκες ή γυναίκες που θηλάζουν να κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο;

Ναι, οι γυναίκες που είναι έγκυες κατά τη διάρκεια της εποχικής έξαρσης της γρίπης πρέπει να κάνουν το εμβόλιο. Το εμβόλιο είναι ασφαλές για τη μητέρα και το έμβρυο σε όλα τα τρίμηνα της κύησης, καθώς και για το νεογνό που θηλάζει.

17.Με δεδομένη την πανδημία γρίπης από το νέο ιό γρίπης H1N1 πρέπει να εμβολιαστούν με το εμβόλιο της εποχιακής γρίπης οι έχοντες ένδειξη; Καλύπτει το συγκεκριμένο εμβόλιο με τα στελέχη που περιέχει το νέο ιό H1N1;

Ναι όμως το εμβόλιο που θα κυκλοφορήσει για τη νέα χρονιά της εποχιακής γρίπης δεν καλύπτει το νέο ιό H1N1.

18.Ποιοι πρέπει να εμβολιαστούν με το εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο;

Ανεξάρτητα από την πανδημία της γρίπης, οι ομάδες για τις οποίες συνιστάται εμβολιασμός για τον πνευμονιόκοκκο είναι:

1. Άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω.

2. Άτομα ηλικίας 2-64 ετών που πάσχουν από χρόνιο νόσημα, όπως: καρδιοαναπνευστικό νόσημα, διαβήτη, αιμοσφαιρινοπάθειες, αλκοολισμό, κίρρωση του ήπατος, ή έχουν διαφυγή εγεφαλονωτιαίου υγρου ή κοχλιακά (ωτικά) εμφυτεύματα.

3. Άτομα ηλικίας 2-64 ετών με μειωμένη αντίσταση σε λοιμώξεις, όπως άτομα που πάσχουν από: τη νόσο του Hodgkin, λέμφωμα ή λευχαιμία, νεφρική ανεπάρκεια, πολλαπλό μυέλωμα, νεφρωσικό σύνδρομο, έχουν λοίμωξη από τον ιό HIV ή έχουν AIDS, καθώς και άτομα με μεταμόσχευση οργάνου και άτομα με σπληνεκτομή ή λειτουργική ασπληνία.

4. Άτομα ηλικίας 2-64 ετών που παίρνουν φάρμακα που μειώνουν την αντίστασή τους στις λοιμώξεις, όπως είναι η κορτιζόνη (η μακροχρόνια λήψη της), ορισμένα χημειοθεραπευτικά για διάφορες μορφές καρκίνου και η ραδιοθεραπεία.

5. Άτομα ηλικίας 19-64 ετών που είναι καπνιστές ή έχουν άσθμα.

19. Ποια άλλα προληπτικά μέτρα μπορεί να λάβει κανείς;

Η τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Για το λόγο αυτό: Αποφύγετε στενή επαφή με άλλα άτομα Αποφύγετε να έρχεστε σε επαφή με άτομα που είναι άρρωστα. Κρατήστε απόσταση από τους άλλους όταν είστε εσείς άρρωστοι για να τους προφυλάξετε. Μείνετε στο σπίτι σας όταν είστε άρρωστοι και αποφύγετε να πηγαίνετε στη δουλειά σας, στο σχολείο, σε συναθροίσεις οικογενειακές ή κοινωνικές. Καλύψτε το στόμα σας και τη μύτη σας με χαρτομάντηλο όταν βήχετε ή φταρνίζεστε. Πλένετε συχνά τα χέρια σας .Το συχνό πλύσιμο μειώνει σημαντικά την διασπορά των ιών. Αποφύγετε επίσης να πιάνετε τα μάτια σας, τη μύτη σας ή το στόμα σας. Οι ιοί της γρίπης συχνά μεταδίδονται όταν κάποιος αγγίζει αντικείμενα και επιφάνειες που έχουν μολυνθεί και στη συνέχεια πιάνει τα μάτια του, τη μύτη ή το στόμα του

Καθηγητής Γεώργιος Πετρίκκος

Υπεύθυνος Μονάδας και Εργαστηρίου Λοιμώξεων

Α' Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών