Οι αρχαίες ελληνικές τεχνολογίες και μηχανικές εφευρέσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9°

Πρόλογος

Η περίοδος κατά την οποία αναπτύχθηκε κυρίως η μηχανική (αυτή τουλάχιστον για την οποία έχουμε χειροπιαστά στοιχεία) είναι η ελληνιστική με κέντρο την Αλεξάνδρεια. Το μουσείο, που ίδρυσαν οι Πτολεμαίοι, αποτέλεσε την κοιτίδα της μελέτης των επιστημών που κατά κύριο λόγο αφορούσαν τη μηχανική (ναυπηγική, υδραυλική, βαλλιστική, πολιορκητική, υδροδυναμική, Μίταπελτική, μαθηματικά, γεωγραφία, αστρονομία, ιατρική). Εκεί έδρασαν μερικοί από τους πιο σημαντικούς αρχαίους Έλληνες μηχανικούς (Ηρόστρατος, Ήρωνας, Φίλωνας, Αρχιμήδης, Κτησίβιος, Πάπιος, Αθήναιος).

...ο Παπίνος κατοχύρωσε ως δικό του εύρημα τον ατμολέβητα του Ήρωνα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι το ατμοπυροβόλο του Αρχιμήδη, ο Μερκάτορας την κυλινδρική προβολή του Μαρίνου...

Εκτός από τις μηχανικές - τεχνολογικές εφευρέσεις, οι Έλληνες της περιόδου αυτής ασχολήθηκαν και με τα εξερευνητικά ταξίδια, τα οποία τους οδήγησαν σε ανακαλύψεις τόπων (Κίνα, Αφρική, Θούλη, Μαδαγασκάρη). Η ενασχόληση με τα παραπάνω συνεχίστηκε μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια, αλλά δυστυχώς, πολλές από τις εφευρέσεις αυτές αποδίδονται σε πολύ μεταγενέστερους, χρονικά, δυτικούς επιστήμονες (ο Παπίνος κατοχύρωσε ως δικό του εύρημα τον ατμολέβητα του Ήρωνα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι το ατμοπυροβόλο του Αρχιμήδη, ο Μερκάτορας την κυλινδρική προβολή του Μαρίνου).


ΓΙΑΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Όλοι οι εβραϊστές λένε ότι οι Έλληνες «εθνικιστές» έχουν την ψευδαίσθηση ότι εδώ στον ελλαδικό χώρο δημιουργήθηκε ο πρώτος αλλά και ο ανώτερος πολιτισμός και ότι «δήθεν» όταν οι Έλληνες έχτιζαν Παρθενώνες οι Ευρωπαίοι ζούσαν πάνω στα δένδρα τρώγοντας βαλανίδια. Υπάρχει μια εμπάθεια και νομίζει κανείς και ένας «μισελληνισμός» όταν μιλούν για την Ελλάδα. Η απάντηση όμως που πρέπει να παίρνουν οι εβραϊστές είναι απλή και τη δίνει ένας «αριστερός», ο βουλευτής του ΚΚΕ κύριος Χουρμουζιάδης, αρχαιολόγος και καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: «Ο Ελληνικός πολιτισμός έφθασε σε τόσο υψηλά επίπεδα, διότι είναι ο πιο παλιός». Όταν σ' ένα μέρος οι άνθρωποι συνεχίζουν για χιλιετίες να αναπτύσσονται έχοντας συνοχή κοινωνική τότε είναι επόμενο να φθάσουν στο σημείο να χτίσουν τα πενταόροφα ανάκτορα της Κνωσσού και να φτιάξουν και μία και δύο και τρεις κοσμοκρατορίες. Τα αρχαιότερα ίχνη ανθρώπινης ζωής βρέθηκαν μάλιστα στη Μακεδονία και όχι στην Αφρική όπως ισχυρίζονται οι εβραϊστές.


ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΣΚΕΛΕΤΟΙ

1. Ουρανοπίθηκος Μακεδονικός- Ξηροχώρι Θεσσαλονίκης (11.000.000 π.Χ.)

2. Αρχάνθρωπος της Τρίλλιας - Δυτική Χαλκιδική (11.000.000 π.Χ.)

3. Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων - Δυτική Χαλκιδική (700.000 π.Χ.)

Στην περιοχή της Τρίλλιας, μετά από ανασκαφές, ανακαλύφθηκαν τμήματα ανθρώπινων σκελετών μαζί με παλαιολιθικά εργαλεία. Αυτά τα ευρήματα ανήκουν στο είδος Homo erectus trilliensis και ανατρέπουν τη θεωρία, που υποστηρίζει ότι ο Αυστραλοπίθηκος της Αφρικής εμφανίστηκε εκεί για πρώτη φορά και ότι αποτελεί την προγονική μορφή του ανθρώπου.

Επιπλέον, στο Ξηροχώρι ανακαλύφθηκε το κρανίο ενός ανθρωποειδούς. Ανήκει στην ομάδα των ραμαπιθήκων και είναι και αυτός αρχαιότερος από τον Αυστραλοπίθηκο της Αφρικής.

Και πάλι στη Δυτική Χαλκιδική, στο σπήλαιο των Πετραλώνων αυτή τη φορά, ανακαλύφθηκε άλλο ένα κρανίο αρχανθρώπου. Οι μελέτες απέδειξαν ότι ανήκει στον αρχαιότερο Ευρωπαίο και μετά από σύγκριση που έγινε με τον Αυστραλοπίθηκο της Αφρικής (3.200.000 π.Χ.) βρέθηκαν τα εξής: Αυστραλοπίθηκος: ύψος 1,2 μέτρα, όγκος εγκεφάλου 600 - 800 κ.ε., ημιόρθιος σκελετός. Αρχάνθρωπος: ύψος 1.5 μέτρα, όγκος εγκεφάλου 1.220 κ.ε., όρθιος σκελετός, λευκός. Στο σπήλαιο των Πετραλώνων επίσης ανακαλύφθηκαν τα αρχαιότερα ίχνη φωτιάς (1.000.000 π.Χ.) στον πλανήτη, γεγονός που βεβαιώνει την αυτοχθονία των κατοίκων στη ευρύτερη περιοχή του Αίμου.


ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΑΜΕ

Ας δούμε όμως μερικά από τα επιτεύγματα του τόπου μας.

1. Αυτόματα μηχανήματα του Ηφαίστου (μυθ).

Ο Ήφαιστος, ο Θεός της φωτιάς, μέσα από μυθολογικές αναφορές, κατοχυρώνει τον τίτλο του μηχανικού σιδηρουργού των θεών. Μερικές από τις πιο γνωστές κατασκευές του είναι: το αόρατο δίχτυ, όπου αιχμαλωτίστηκαν οι παράνομοι εραστές Άρης - Αφροδίτη, οι κεραυνοί του Δία, η ασπίδα της Αθηνάς, οι χρυσές γυναίκες - βοηθοί, οι οποίες μάλιστα μιλούσαν, η πολυθρόνα - παγίδα της Ήρας, τα τρίποδα τραπέζια με τροχούς, τα οποία κινούνται μόνα τους.

2. Εφευρέσεις του Δαιδάλου (μυθ)

Ο γνωστότερος εφευρέτης της μυθολογικής ελληνικής προϊστορίας είναι ο Δαίδαλος. Τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του είναι τα εξής: Το παλάτι της Κνωσού, ο λαβύρινθος, οι ατομικές πτητικές μηχανές που έφτιαξε για τον ίδιο και το γιο του Ίκαρο, η τεχνητή αγελάδα της Πασιφάης, τα κινητά αγάλματα - φύλακες του λαβύρινθου που κινούνταν με υδράργυρο, το αλφάδι, το τσεκούρι, η σφήνα, οι ξύλινες κινούμενες κούκλες. Μετά τη διαφυγή του από την Κρήτη πήγε στην Κάμιρο της Σικελίας, όπου βασίλευε ο Κώκαλος και έκανε και εκεί διάφορα αρδευτικό έργα και κατασκευές. Ο Τάλως, το πρώτο ρομπότ της αρχαιότητας, θεωρείται ή δική του κατασκευή ή του Ηφαίστου.


3. Δίπτυχοι πίνακες με κερί (μυθ)

Οι δίπτυχοι κερωμένοι πίνακες είναι ελληνική εφεύρεση και μαρτυρείται από τον Όμηρο, σχετικά με το Βελλεροφόντη. Η χρήση τους ήταν πολύ διαδεδομένη στην μετέπειτα αρχαιότητα. Αποτελούνται από δύο ξύλινες πινακίδες ίδιου μεγέθους. Είχαν διαστάσεις γύρω στα 20 επί 30 εκατοστά και ενώνονται μεταξύ τους με κάποια άρθρωση. Η εσωτερική τους πλευρά ήταν σκαμμένη με αποτέλεσμα να δημιουργείται γύρω - γύρω ένα πλαίσιο. Στη σκαμμένη αυτή επιφάνεια έβαζαν λιωμένο κερί το οποίο περιείχε μελάνι και γι' αυτό ήταν μπλε χρώματος και ονομαζόταν «μάλθα» ή «μάλθη». Αυτό το ίσιωναν και πάνω σε αυτό έγραφαν τα μηνύματά τους με μια γραφή που είχε τη μία άκρη της μυτερή για να σκαλίζει το κερί και την άλλη πλατιά για να σβήνει ό,τι ήταν σκαλισμένο. Ονομαζόταν «στυλός» ή «κέστρο». Οι πίνακες αυτοί αποκαλούνταν και: πυκτία, πυξία, δέλτοι, δελτία, δελτίδια, γραμμάτεια. Χρησιμοποιούνταν για διάφορους λόγους. Είτε από τους μαθητές είτε από τις υπηρεσίες της εποχής είτε από απλούς ανθρώπους για την αποστολή διαφόρων μηνυμάτων. Όταν περιείχαν νομικά έγγραφα είχαν στην άκρη τρύπες από όπου περνούσε τριπλή λινή ταινία, το «λίνον» και σφραγιζόταν με ένα υλικό που ονομαζόταν «ρύπος» ή «σημαντρίδα γη», μπροστά σε μάρτυρες.

4. Το πρώτο ρομπότ, ο Τάλως (μυθ)

Υπάρχουν δύο εκδοχές σχετικά με τον Τάλω: η πρώτη αναφέρει ότι ήταν άνθρωπος γιος της αδελφής του Δαιδάλου, Πέρδικας ή Πολυκάστης και ότι ασχολήθηκε και αυτός με τη μηχανική. Μάλιστα, ανακάλυψε το διαβήτη, το πριόνι και τον κεραμικό τροχό.

Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι ήταν μηχανικό κατασκεύασμα του Δαιδάλου ή του θεού Ηφαίστου. Ο τελευταίος τον έφτιαξε για να φυλάει την Κρήτη, μετά από εντολή του Δία. Ήταν μπρούτζινος και είχε μια μοναδική φλέβα, που ξεκινούσε από το λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλο, όπου μια χάλκινη βίδα ασφάλιζε την έξοδο της. Σ' αυτήν κυλούσε το αίμα των θεών, ο ιχώρ. Αποστολή του ήταν από τη μία να εξοντώνει τους εχθρούς του νησιού πετώντας βράχους ή πυρακτώνοντάς τους και ταυτόχρονα πνίγοντας τους στην αγκαλιά του και από την άλλη να μεταφέρει τους νόμους του βασιλιά Μίνωα από χωριό σε χωριό.

Αίτιος του τέλους του Τάλω ήταν ο πατέρας του Φιλοκτήτη, ο Ποίας, ο οποίος, όταν έφτασε στο νησί με τους αργοναύτες, πέτυχε να βγάλει τη χάλκινη βίδα από τον αστράγαλο, τοξεύοντάς τη.

5. Παπυρέλλα (8.000 π.Χ.)

Μετά από ανασκαφές που διεξήχθησαν στο σπήλαιο Φράχθη της Αργολίδας ανακαλύφθηκαν κομμάτια οψιδιανού, ενός είδους σκληρής πέτρας, ο οποίος χρονολογείται στο 8.000 π.Χ. Ο οψιδιανός όμως δεν είναι προϊόν της Αργολίδας αλλά της Μήλου, στην οποία υπήρχαν νταμάρια οψιδιανού. Βγαίνει λοιπόν το συμπέρασμα ότι ανάμεσα στα δύο αυτά μέρη υπήρχαν εμπορικές συναλλαγές, όχι μέσω ξηράς, αλλά μέσω της θάλασσας. Άρα, χρησιμοποιήθηκε κάποιο είδος πλωτού μέσου, το οποίο θα είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει ανθρώπους και εμπορεύματα. Οι μελετητές κατέληξαν ότι η παπυρέλλα, κατασκευασμένη από πάπυρο, ήταν το πλοιάριο που έκανε αυτή τη μεταφορά.


6. Πολιτισμός του Σέσκλου (6.800 π.Χ.)

Στην περιοχή αυτή της Θεσσαλίας ανακαλύφθηκαν ίχνη του πρώτου ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο οποίος έχει ακροπόλεις, γηλόφους, κεραμική διακόσμηση με γραμμικά κοσμήματα και πέτρινες σφραγίδες με μαιανδροειδή γεωμετρικά σχήματα.

7. Αμφορέας με «σύμβολα κεραμέων» (6.000 π.Χ)

Ύστερα από ανασκαφές που έγιναν στον Ορχομενό της Βοιωτίας ανακαλύφθηκε ψευδόστομος αμφορέας, ο οποίος φέρει την παλιότερη ως τώρα απόδειξη γραφής στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ίσως είναι «σύμβολα κεραμέων».

8. Παλιότερη τήξη μετάλλων: χαλκός, άργυρος, χρυσός (5.300 π.Χ.)

Οι φούρνοι που κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική εποχή (6.500 - 5.800 π.Χ.) χρησίμευαν για ψήσιμο ψωμιού και ξήρανση δημητριακών, στη συνέχεια, με την ανάπτυξη της πυροτεχνολογίας για το ψήσιμο κεραμικών αγγείων, χρησίμεψαν και για τη μετατροπή των μεταλλευμάτων σε μέταλλα.

Σ' αυτό συνέβαλε και η χρησιμοποίηση φυσητήρων για την ενίσχυση της φωτιάς, η οποία ανέβαζε τη θερμοκρασία για την τήξη των μετάλλων, αλλά και η χρήση των χωνευτηρίων τα οποία ελέγχουν τις χημικές διαδικασίες που με τη σειρά τους μετέτρεπαν τα μεταλλεύματα σε μέταλλα.

Η αναγωγή των μεταλλευμάτων συνεχίστηκε και κατά τη Νεότερη και Τελική Νεολιθική εποχή (5.300 -4.500 π.Χ. και 4.500 - 3.300 π.Χ. αντίστοιχα), όπως αποδεικνύουν τα διάφορα ευρήματα.

9. Αρχαιότερος οικισμός της Ευρώπης (5.260 π.Χ.)

Στο Δισπηλιό της Καστοριάς ανακαλύφθηκε ξύλινη πινακίδα, πήλινες πλάκες και όστρακα που έχουν χαραγμένους χαρακτήρες, οι οποίοι μοιάζουν πολύ με αυτούς της Γραμμικής Α' αλλά και τα γράμματα του μετέπειτα ελληνικού αλφαβήτου. Άρα, αποδεικνύεται η ελληνική και όχι η φοινικική προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου.

10. Μεταλλείο ασημιού στο Θορικό Λαυρίου (3.000 π.Χ.)

Μετά από έρευνες και ανασκαφές στο λόφο Βελατούρι στην περιοχή του Θορικού στο Λαύριο, αποκάλυψε ότι από το 3.000 π.Χ. υπήρχε λειτουργία μεταλλείου ασημιού. Πιο συγκεκριμένα, ανακαλύφθηκαν σπίτια, πλυντήρια, γαλαρίες, θολωτοί τάφοι, θέατρο, που μαρτυρούν και οικονομική και καλλιτεχνική δραστηριότητα.

11. Πλοία της εποχής του χαλκού (3.000 π.Χ.)

Αντικείμενα που ανήκουν στην εποχή του χαλκού, ιδιαίτερα τα τηγανόσχημα σκεύη της Σύρου, έχουν εγχάρακτες διακοσμήσεις και αναπαραστάσεις ελληνικών πλοίων του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Είναι ναυπηγικά εξελιγμένα, γεγονός που φανερώνεται από την υδροδυναμική κατασκευή τους. Δε γνωρίζουμε ακόμη το μέχρι πού θα μπορούσαν να είχαν φτάσει οι Έλληνες ναυτικοί με τα πλοία αυτά, αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι στην κατασκευή τους χρησιμοποιούνταν και μέταλλα για την ενίσχυσή τους και επίσης ότι είχαν και αμυντικό ρόλο, εκτός από τον εμπορικό.

12. Πυξίδα (3.000 π.Χ.)

Στα τηγανόσχημα σκεύη της Σύρου και πάλι τα οποία έχουν εγχάρακτες απεικονίσεις πλοίων, διακρίνεται στην πλώρη τους ένα ψαράκι, γεγονός που προκαλεί ερωτήματα. Μελέτες και έρευνες δημιουργούν βάσιμες, αλλά όχι και αποδεδειγμένες, υποψίες ότι το ψαράκι αυτό αποτελούσε ένα είδος πυξίδας. Αν και την εφεύρεση της πυξίδας την έχουν κατοχυρώσει οι Κινέζοι και ταυτόχρονα τη διεκδικούν και οι Άραβες, κάποιες αναφορές που υπάρχουν σε ιστορικά κείμενα αφήνουν ανοιχτή την πιθανότητα ανακάλυψης του ναυτικού αυτού οργάνου από τους Έλληνες. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι Ευρωπαίοι και Άραβες ναυτικοί, που πήραν την πυξίδα από τους Κινέζους προσανατολίζονταν μέσα στη νύχτα και τις θύελλες με ένα ψάρι από σίδηρο το οποίο έκρυβαν σε μαγνήτη για να στρέφεται προς το νότο. Επίσης στις πρώιμες πυξίδες ο δείκτης τους ήταν ή σε μορφή κουταλιού, ή χελώνας ή ψαριού. Τα δεδομένα λοιπόν, οδηγούν προς κάποια συγκεκριμένα συμπεράσματα.

13. Γραμμική Α': Ιθάκη (2.700 π.Χ.)

Στην Πηλικάτα της Ιθάκης βρέθηκαν επιγραφές με χαρακτήρες της Γραμμικής Α'. Αυτό αποδεικνύει ότι οι κάτοικοι του νησιού μιλούσαν ελληνικά από τα βάθη της αρχαιότητας.

14. Κλίβανοι επεξεργασίας μετάλλου στην Αρκαδία (2.500 π.Χ.)

Μεταλλευτικό κέντρο ανακαλύφθηκε στο Στενό της Αρκαδίας, το οποίο περιλαμβάνει μεταλλευτικούς κλίβανους, οι οποίοι χρονολογούνται ανάμεσα στο 2.500 με 2.200 π.Χ. και είναι από τους αρχαιότερους στον ελλαδικό χώρο. Επίσης, ανακαλύφθηκαν ευρήματα που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πρωτοελλαδικού οικισμού.

Το μεταλλευτικό αυτό κέντρο περιλαμβάνει επτά υψικάμινους, οι οποίες χρησίμευαν στη χύτευση των μετάλλων και αποδεικνύουν ότι η μεταλλουργική δραστηριότητα ήταν τεχνολογικά προηγμένη σε μεγάλο βαθμό, καθώς και η εμπειρία και γνώση για την κατασκευή και χρησιμοποίηση των υψικάμινων αυτών. Επιπλέον, ήρθαν στο φως διάφορα λίθινα εργαλεία που δίνουν βάση στις απόψεις ότι πρόκειται για το πρώτο, πρώιμο βιομηχανικό κέντρο της Ευρώπης.

Η περιοχή αυτή, στην οποία έγιναν οι παραπάνω ανακαλύψεις ονομάστηκε «Το Ρουρ της αρχαίας Μαντινείας» (Ρουρ ονομάζεται η περιοχή της Γερμανίας όπου ανθεί η βαριά βιομηχανία).

15. Σύμβολα κεραμέων: Μήλος (2.500 π.Χ.)

Όστρακα που ανήκουν στη νεολιθική εποχή έχουν χαραγμένους χαρακτήρες που μοιάζουν πολύ με ελληνικά γράμματα (Ε, Κ, Μ, Ν, Ξ, Ο, Π, Χ). Οι χαρακτήρες αυτοί ονομάστηκαν «σύμβολα κερα-μέων» και έχουν βρεθεί στη Μακεδονία, στο Αιγαίο, στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία.

16. Μεγαλιθικά μνημεία στη Μάνη (2000 π.Χ.)

Στην Αποσκιαδερή της Μέσα Μάνης υπάρχουν κτίσματα - μνημεία τα οποία συνδέονται με άλλα παρόμοια σε άλλες μεσογειακές περιοχές και αποτελούν αυτό που ονομάστηκε «Πολιτισμός των Μεγαλίθων». Χρονολογούνται γύρω στο 2000 π.Χ. και είναι δημιουργήματα ενός λαού που ανάπτυξε τη ναυτιλία.

Τα κτίσματα αποτελούνται από μεγάλες υπόσκαφες στέρνες ή κολογιστέρνες, από κολοσσόσπιτα ή κολόσπιτα και από ορθόλιθους που ονομάζονται και μενίρ. Τα τελευταία βρέθηκαν κυρίως σε περιοχές δυσπρόσιτες.

Πολλά από τα κολοσσόσπιτα μετατράπηκαν σε αρχαϊκούς ναούς και μετά σε χριστιανικούς και έτσι γίνεται φανερή η εξέλιξη τους χωροχρονικά.

17. Αρχαία χειρουργική επέμβαση στις Αρχάνες (Κρήτη 2η χιλιετία π.Χ.)

Βρέθηκε Μινωικό κρανίο με επουλωμένα σημάδια εξόστωσης, δηλαδή αφαίρεσης τμήματος του βρεγματικού οστού, ώστε ο αρχαίος χειρούργος να επέμβει στον εγκέφαλο. Η επούλωση δείχνει ότι ο ασθενής επέζησε της εγχειρήσεως. Δυστυχώς ο όρκος σιωπής, που έδιναν οι ασθενείς στα ασκληπιεία και η επικρατούσα μυστικότητα λίγες πληροφορίες επέτρεψαν να φθάσουν σε εμας για τις ιατρικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων.

18. Παλιότερες γέφυρες στον κόσμο. Αργολίδα (2000 π.Χ.)

Οι γέφυρες Αρκαδικού, Καζάρμα και Γαλούση είναι της μυκηναϊκής εποχής, όπως φαίνεται από την τριγωνική πρόσοψη των οχετών τους. Λόγω της αρχαιότητάς τους έχουν καταχωρηθεί στο βιβλίο Γκίνες.

19. Δίσκος της Φαιστού (1.700 π.Χ.)

Ο δίσκος αυτός που ανακαλύφθηκε στη Φαιστό της Κρήτης, είναι ένα από τα αρχαιολογικά μυστήρια. Είναι από ψημμένο πηλό, έχει κυκλικό σχήμα και 20 εκατοστά διάμετρο. Δύο σπείρες οι οποίες σχηματίζουν πέντε κύκλους, διαφορετικούς μεταξύ τους και κάθετες γραμμές τους συνδέονται κατά διαστήματα. Ανάμεσα στα κενά των κάθετων γραμμών υπάρχουν κατά ομάδες, διάφορα σύμβολα. Η μία πλευρά έχει 30 τμήματα με 123 σύμβολα. Αυτά τυπώθηκαν στον πηλό, πριν ψηθεί. Το γεγονός ότι είναι απολύτως όμοια μεταξύ τους, αποδεικνύει ότι απόκλείεται να χαράχτηκαν με το χέρι αλλά αποτυπώθηκαν με χυτούς (μεταλλικούς) ή ξύλινους «χαρακτήρες», δηλαδή σφραγίδες. Άρα ο δίσκος της Φαιστού είναι παγκοσμίως το αρχαιότερο δείγμα κινητής τυπογραφίας.

20. Παλιότερο χάλκινο τάλαντο από: Κύμη Εύβοιας (1.600 π.Χ.)

Έχει σχήμα δοράς βοδιού, βάρος 25,5 κιλά και αξία 6.000 δρχ. (εκείνης της εποχής). Αποτελεί την πρώτη διεθνή κλίμακα αξιών.

21. Τα πλοία της Θήρας (1.500 π.Χ.)

Στο ακρωτήρι της Θήρας ανακαλύφθηκαν τοιχογραφίες οι οποίες απεικονίζουν με κάθε λεπτομέρεια επτά πλοία. Οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται γύρω στο 1.600 με 1.500 π.Χ. Αυτές αποκαλύπτουν ότι οι Μυκηναίοι ή οι Κρήτες είχαν φτάσει σε πολύ εξελιγμένο επίπεδο ναυπηγικής, ενώ ξέρουμε ότι τους αιώνες που ακολούθησαν υπήρξε μια παρακμή της ναυπηγικής τέχνης, η οποία άρχισε πάλι να αναπτύσσεται, περίπου το 600 π.Χ.

Αν και η ανακάλυψη αυτή καθαυτή είναι πολύ σημαντική, ωστόσο δημιουργεί απορίες για την ταχύτητα, τη χωρητικότητα, τα όργανα ναυσιπλοΐας, τις δυνατότητες πλεύσεως και το μέχρι ποιο τόπο είχαν φτάσει τα πλοία αυτά.

22. Έργα αποξήρανσης και άρδευσης στην Κωπαΐδα (1450 π.Χ.)

Τα «μεγαλύτερα αρδευτικά έργα» χαρακτηρίζονται αυτά που ανακαλύφθηκαν στην Κωπαϊδα και κατασκευάστηκαν από το ελληνικό φύλλο των Μινύων, οι οποίοι είναι κατά πάσα πιθανότητα άποικοι από την Αίγυπτο ή την Ανατολική Μεσόγειο. Επειδή η πεδιάδα της Κωπαϊδας πλημμύριζε από τα νερά των ποταμών Κηφισού και Μέλανα, οι οποίοι βρίσκονται εκεί κοντά, έφτιαξαν ένα αρδευτικό κανάλι πλάτους 40 μέτρων και βάθους 5 μέτρων, τη «Διώρυγα των Μινύων». Αυτό χρησίμευε ως πλωτός ποταμός. Εκεί μαζεύονται όλα τα νερά και χύνονταν στον κόλπο της Λάρυμνας. Η διώρυγα είχε μήκος 43 χλμ και σκάφθηκε και τεχνητή καταβόθρα προς ενίσχυση των φυσικών, γιατί δεν επαρκούσαν για την απορρόφηση των νερών. Αυτή είχε μήκος 2.500 μέτρα, ύψος 1.80 μέτρα και πλάτος 1.50 μέτρα. Δεκαέξι φρεάτια (κάθετα ανοίγματα) είχαν κατασκευαστεί για τη συντήρηση της καταβόθρας. Γύρω στο 1.100 π.Χ. καταστράφηκαν τα έργα αυτά, εξαιτίας σεισμών.

23. Ηράκλειες στήλες (1.200 π.Χ.)

Βρίσκονται στις δύο ακτές του Γιβραλτάρ, οι οποίες είναι η μία απέναντι από την άλλη. Στην αρχαιότητα σηματοδοτούσαν το τέλος των δύο ηπείρων και για το λόγο αυτό τις τοποθέτησε εκεί ο Ηρακλής. Οι στήλες αυτές εικάζεται ότι αποτελούσαν και φάρους ή φρυκτωρίες εκτός από βωμούς. Αναφορά στις ηράκλειες στήλες υπάρχει στους: Ησίοδο, Ηλιόδωρο, Διόδωρο Σικελιώτη, Διονύσιο Αλικαρνασσέα, Στράβωνα. Ο τελευταίος μάλιστα, αναφέρει ότι ήταν φτιαγμένες από χαλκό και είχαν 4 μέτρα ύψος. Το τελευταίο μάλλον είναι λανθασμένο, αφού με τόσο μικρό ύψος δε θα μπορούσαν να χρησιμεύουν ως φάροι ή φρυκτωρίες.

24. Φρυκτοί του Αγαμέμνονα (120ς αιώνας π.Χ.)

Ο Αισχύλος περιγράφει την εκπλήρωση της υπόσχεσης που είχε δώσει ο Αγαμέμνονας στην Κλυταιμνήστρα: ότι δηλαδή, μόλις θα κυρίευαν οι Έλληνες την Τροία, αυτή θα το μάθαινε στο Αργός σε μια μέρα. Αυτό έγινε κατορθωτό με την αναμετάδοση φωτεινών σημάτων με φωτιές, από βουνό σε βουνό. Το σύστημα αυτό των φρυκτωριών στα βουνά και στα νησιά ονομάζεται «πυρσεία». Το συγκεκριμένο του Αγαμέμνονα είχε τους εξής σταθμούς - φρυκτωρίες: Ίδη (Τροία) -Ερμαιο (Λήμνος) - Άθως - Μάκιστος - Εύριπος-Μεσσάπιος (Εύβοια) - Ασωπός - Κιθαιρώνας - Γορ-γώπη - Αιγίπλαγκτος (Μέγαρα) - Αραχναίο (Μυκήνες). Η περιγραφή αυτή στην τραγωδία «Αγαμέμνων» του Αισχύλου είναι και η παλιότερη που αφορά την οπτική επικοινωνία.

Για τις φρυκτωρίες απαιτούνταν ειδικές εγκαταστάσεις στις οποίες υπήρχαν παρατηρητές, «φρυκτω-ροί» και ερευνούσαν μέρα - νύχτα προς την κατεύθυνση της περιοχής, από όπου ήξεραν ότι θα τους σταλεί μήνυμα. Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν ερείπια τέτοιων φρυκτωριών και ονομάζονται «πύργοι του Αιγαίου». Στη βυζαντινή εποχή ονομάζονταν «καμινοβίγλες».

25. Ελληνική γραφή: Αίγυπτος (1.200 π.Χ.)

Στην περιοχή όπου υπήρχαν τα ανάκτορα του Ραμσή Γ' ανακαλύφθηκαν έγχρωμα πλακίδια που στη μια τους όψη είχαν γράμματα, τα οποία υποστηρίζουν μελετητές ότι είναι ελληνικά. Ανακαλύφθηκαν επίσης, τάφοι κατασκευασμένοι σύμφωνα με την ελληνική τεχνική, μέσα στους οποίους οι νεκροί δεν είχαν υποστεί μουμιοποίηση και σε έναν από αυτούς υπάρχει και ένα κυπριακό αγγείο. Στο σημείο αυτό δεν μπορεί να μην αναλογιστεί κανείς αυτό που αναφέρει ο Υγίνος ότι δηλαδή, ο Μερκούριος μετέφερε στην Αίγυπτο το αλφάβητο του Παλαμήδη.

26. Εργασίες στα μεταλλεία του Λαυρίου (1200 π.Χ.)

Από το 1.200 π.Χ. μέχρι και τον 4° αιώνα π.Χ. χρονολογούνται οι δραστηριότητες στα μεταλλεία του Λαυρίου, κύρια παραγωγή των οποίων ήταν το ασήμι.

Οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις είναι εντυπωσιακές. Περιλαμβάνουν μεγάλα ελικοειδή πλυντήρια μετάλλου, τεράστιες δεξαμενές συγκέντρωσης νερού, τεραστίων διαστάσεων φρεάτια τα οποία χρησίμευαν στη μηχανική ανύψωση φορτίων, θολωτούς τάφους, οικισμούς, θέατρο και ένα οχυρό.

Τρία σημαντικά επιτεύγματα έλαβαν χώρα στα μεταλλεία του Λαυρίου: η μηχανοποίηση κοπής νομισμάτων, οι τεχνικές εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων και η μαζική, οργανωμένη εκκαμίνευση και τήξη των μετάλλων.

27. Πλοία της προκλασικής εποχής (11ος αιώνας π.Χ. - 9ος αιώνας π.Χ.)

Τα πολεμικά πλοία της εποχής αυτής ενισχύθηκαν με το έμβολο, άρα τα κατασκευαστικά και ναυπηγικά τους δεδομένα αναπροσαρμόστηκαν. Τα υπόλοιπα πλοία είναι εμπορικά και μεταφορικά κυρίως. Ανάλογα με το είδος του εμπορεύματος που μεταφέρουν, αυξομειώνεται και το εκτόπισμα τους. Είναι αργά σε ταχύτητα, μπορούν να πλεύσουν σε ανοιχτή θάλασσα, είναι δηλαδή κάτι ανάμεσα σε ιστιοφόρα και κωπήλατα.

Την εποχή αυτή κάνουν την εμφάνιση τους η πεντηκόντορος, η τριακόντορος (με 50 και 30 κουπιά αντίστοιχα) και η εικοσάκωπος (20 κουπιά). Το πιο σημαντικό όμως πλοίο της περιόδου αυτής είναι η διήρης, πρόδρομος της τριήρους της κλασικής εποχής και είχε δύο σειρές κουπιών.



28. Το δρακόσπιτο στο βουνό Όχη (1.000 π.Χ.)

Το δρακόσπιτο βρίσκεται σε υψόμετρο 1.450 μέτρα του βουνού Όχη στην Εύβοια. Λέγεται ότι κατασκευάστηκε γύρω στα 1.000 π.Χ. από τους Λέλεγες, οι οποίοι αποίκισαν τη Νότια Εύβοια. Ανήκει στο σύστημα των δρακόσπιτων της Νότιας Εύβοιας, τα οποία φτιάχτηκαν γύρω στο 1.200 π.Χ. αλλά δε φτάνουν σε τελειότητα αυτό της Όχης.

Το τρόπος κατασκευής του, αλλά και ο όγκος των βράχων που χρησιμοποιήθηκαν εντυπωσιάζουν. Το υπέρθυρο έχει 4,20 μέτρα μήκος, 2,30 μέτρα πλάτος και 0,25 μέτρα πάχος. Το βάρος του υπολογίζεται γύρω στους δέκα τόνους και δημιουργείται το εύλογο ερώτημα του τρόπου μετακίνησής του, ανύψωσής του και τοποθέτησής του. Επίσης δημιουργούνται ερωτήματα για τη χρησιμότητά του στο υψόμετρο των 1.450 μέτρων.

29. Σπαρτιατική σκυτάλη ή κρυπτεία (7ος αιώνας π.Χ.)

Αποτελεί μέθοδο κρυπτογράφησης. Δύο όμοιες, ως προς το πάχος και το ύψος, ξύλινες σκυτάλες είχαν οι έφοροι της Σπάρτης και ο αρχιστράτηγος της πολεμικής επιχείρησης. Όταν οι πρώτοι ήθελαν να στείλουν με ένα έμπιστο πρόσωπο ένα σύντομο μήνυμα στον δεύτερο έκαναν το εξής: τύλιγαν γύρω από τη σκυτάλη χωρίς να υπάρχουν κενά διαστήματα μια λεπτή σε πάχος ταινία από διφθέρα, με πλάτος 3 χιλ. Έγραφαν κατά μήκος της σκυτάλης, πάνω στην ταινία το μήνυμα, την ξετύλιγαν και την έστελναν στον αρχιστράτηγο. Εκείνος την τύλιγε με τον ίδιο τρόπο στη δική του σκυτάλη και μπορούσε έτσι να διαβάσει το μήνυμα. Κάποιες φορές έγραφαν πάνω στην ταινία ένα γράμμα ή μισό, έτσι ώστε μόνο με το τύλιγμά της πάνω στη σκυτάλη να ενωθούν για να διαβαστεί το μήνυμα. Επίσης, έγραφαν από τα δεξιά προς τα αριστερά ή τα γράμματα αντίστροφα για να διαβαστούν με τη χρησιμοποίηση καθρέφτη.

30. Αποίκηση του βόρειου Εύξεινου Πόντου (7ος αιώνας π.Χ.)

Ευρήματα στα βόρεια παράλια της περιοχής (θραύσματα κύλικας στο νησάκι Μπερεζάν και θραύσματα κυπέλλου στον οικισμό Νεμίροβο), τα οποία χρονολογούνται στο β' μισό του 7ου αιώνα π.Χ., αποδεικνύουν ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και αποίκισαν την περιοχή πριν από το 600 π.Χ., ημερομηνία που υποστήριζαν πολλοί μελετητές μέχρι σήμερα. Ο πρώτος ελληνικός οικισμός στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας ιδρύθηκε στο Μπερεζάν λίγο μετά τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. Έπειτα από λίγο ιδρύθηκε και ένας δεύτερος στο Ταγκαρόνγκ, κοντά στον ποταμό Δον, στην Αζοφική Θάλασσα.

31. Παλιότεροι «οβελοί» από σίδερο (7ος αιώνας π.Χ.)

Στο Ηραίο του Άργους ανακαλύφθηκαν έξι σιδερένιοι οβελοί, οι οποίοι είναι πρόδρομοι των νομισμάτων. Αυτοί αποτελούν μια «δράκα» και είναι τόσοι, όσους μπορεί να κρατήσει η παλάμη του ανθρώπου. Το όνομα «δραχμή» προέρχεται από το δράττομαι = αδράχνω = πιάνω με την παλάμη και γι' αυτό ονομάστηκαν έτσι.


32. Ιλιάδα - Οδύσεια - Έργα και Ημέραι: Ναυτικά ποιητικά συγγράμματα (7ος αιώνας π.Χ.)

Τα δύο έπη του Ομήρου, ειδικά η Οδύσσεια, περιέχουν ναυτικές γνώσεις των Αχαιών είτε επικαλυμμένες από το μύθο είτε αναφερόμενες άμεσα. Περιγράφονται τα ως εκείνη την εποχή επιτεύγματά τους και οι περιπέτειές τους. Επιπλέον, υπάρχουν πληροφορίες για πολλούς τομείς της ναυτιλίας (κωπηλασία, μετεωρολογία, ναυπηγική, ουριοδρομία). Η επικάλυψή τους με το μύθο εξυπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό: ήθελαν να παραδόσουν τις γνώσεις αυτές στους απογόνους, αλλά χωρίς να τις εκμεταλλευτούν οι εχθροί τους στον ίδιο τομέα, οι Φοίνικες.

Από την άλλη έχουμε το διδακτικό έπος του Ησιόδου «Έργα και Ημέραι», στο οποίο, ανάμέσα στα άλλα, συμβουλεύει τον αδελφό του Πέρση σχετικά με τη ναυτιλία (ναυτική αστρολογία, φροντίδα του πλοίου, μετεωρολογία, είδη των φορτίων που μπορεί να σηκώσει το πλοίο κ.α.). Υπάρχει η άποψη ότι όλες αυτές οι πληροφορίες παραδίδονται κωδικοποιημένες ποιητικά και για το λόγο ότι τις αντλούσαν από κάποια ιερατεία και επιπροσθέτως, η ποιητική μορφή βοηθούσε στην εύκολη απομνημόνευση και διάδοσή τους στις επόμενες γενιές.



33. Ναυπήγηση της Κορινθιακής τριήρους (650 π.Χ.)

Ο Κορίνθιος Αμεινοκλής ναυπήγησε για πρώτη φορά στην Κόρινθο ή τη Σάμο την πρώτη τριήρη, γύρω στο 650 με 610 π.Χ.

Είχε 37 μέτρα μήκος, και γύρω στους 70 τόνους εκτόπισμα. Το πλήρωμά της αποτελούνταν από 170 κωπηλάτες, 85 ανά πλευρά και κατανεμημένους σε τρεις σειρές και άλλα 40 άτομα ανάμεσα στους οποίους ο τριήραρχος, πέντε αξιωματικοί και τέσσερις υπαξιωματικοί. Ανέπτυσσε 9-12 μίλια ανά ώρα ανώτατη ταχύτητα, είχε έναν κύριο ιστό με μεγάλο τετράγωνο πανί για την ιστιοπλοΐα και ένα μικρότερο ιστό . με μικρότερο πανί στην πλώρη, το ακάτιο. Στην κάθε πλευρά της πρύμνης υπήρχε από ένα τιμόνι που έμοιαζε με πλατύ κουπί, για την πηδαλιούχηση. Ο οπλισμός αποτελούνταν από το μεταλλικά επενδυμένο έμβολο στην πλώρη, εκηβόλα όπλα, στα οποία προστέθηκαν δελφίνες και καταπέλτες τον 4° αιώνα π.Χ.

34. Δίολκος των νεών στην Κόρινθο (600 π.Χ.)

Το έργο αυτό είχε σκοπό να ενώσει το λιμάνι των Κεχρεών (σημερινός Σαρωνικός κόλπος) και το λιμάνι του Λέχαιου (σημερινός Κορινθιακός κόλπος). Αυτά βρίσκονταν εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ισθμός της Κορίνθου Η κατασκευή του χρονολογείται στο 600 π.Χ., όταν τύραννος της Κορίνθου ήταν ο Περίανδρος.

Είχε ως σκοπό τα πλοία να μην κάνουν τον περίπλου της Πελοποννήσου, αφού υπήρχε στη διαδρομή αυτή ο κάβος Μαλέας, ο οποίος ήταν πολύ επικίνδυνος.

Ο Δίολκος ήταν ένας δρόμος με 3,5 με 5 μέτρα φάρδος, ο οποίος ήταν στρωμένος με πώρινους κυβόλιθους και είχε μήκος όσο και η διαδρομή μεταξύ των δύο λιμανιών. Διευκόλυνε το πέρασμα των πλοίων από το ένα λιμάνι στο άλλο. Είχε στη μέση δύο αυλακώσεις και εκεί πάνω κυλούσαν οι πλατφόρμες οι οποίες μετέφεραν τα πλοία και έτσι αποτρεπόταν ο κίνδυνος εκτροχιασμού των πλατφόρμων, εξαιτίας του μεγάλου μήκους του δρόμου και των στροφών.

Μαρτυρίες του Θουκυδίδη αναφέρουν ότι πρέπει να υπήρχαν και μηχανισμοί οι οποίοι τραβούσαν τις πλατφόρμες που μετέφεραν τα πλοία.

35. Φώκος ο Σάμιος: Ναυτική Αστρολογία (6ος αιώνας π.Χ.)

Ο Διογένης Λαέρτιος αποδίδει δύο ναυτικά συγγράμματα στο Φώκο το Σάμιο: «Περί ναυτικής αστρονομίας» και «Περί τροπής και ισημερίας». Σ' αυτά δίνονται εκτενείς πληροφορίες σχετικά με ναυτιλία και τη ναυτική αστρονομία, οι οποίες δεν είναι πια επικαλυμμένες από το μύθο.

Κάποιοι άλλοι μελετητές αποδίδουν τα έργα αυτά στον Θαλή το Μιλήσιο.


36. Ένα έξυπνο μήνυμα (6ος αιώνας π.Χ.)

Ο Ιστιαίος είχε φυλακιστεί από τους Πέρσες και ήθελε να στείλει κρυφά μήνυμα στον Αρισταγόρα στη Μίλητο. Επειδή όλοι οι δρόμοι φρουρούνταν, ξύρισε το κεφάλι ενός έμπιστου σκλάβου του, χάραξε στο κρανίου του το μήνυμα, άφησε να ξαναφυτρώσουν τα μαλλιά για να καλυφθεί το μήνυμα και τον έστειλε μετά στον Αρισταγόρα. Εκεί ο σκλάβος τού είπε να του ξυρίσει και πάλι το κεφάλι για να διαβάσει το μήνυμα.

37. Αρχαιότερα ελληνικά νομίσματα (6ος αιώνας π.Χ.)

Πρόκειται για ένα στατήρα της Αίγινας από ασήμι, που ονομάζεται «Χελώνη», ένα στατήρα της Σάμου από ήλεκτρον που στο εμπροσθότυπο δεν εχει τίποτα, ενω στο οπισθοτυπο έχει δύο έγκοιλα τετράγωνα και πολλά βαθουλώματα. Ένα στατήρα της Εφέσου από ήλεκτρον, που έχει την επιγραφή «ΦΑΕΝΟΣ ΕΜΙ ΣΗΜΑ» και την παράσταση ενός ελαφιού που βόσκει.

Το έγκυλο τετράγωνο στο νόμισμα ήταν τα επίσημο βεβαιωτικό σημείο της πόλης που εκπροσωπούσε, ο νομισματικός τύπος. Μαζί με το βάρος και το μέταλλο αποτελούσε τα χαρακτηριστικά του νομίσματος, τα οποία απάλλασσαν, αυτούς που τα χρησιμοποιούσαν, από το ζύγισμα του νομίσματος.

38. Πρέσα λαδιού (580 π.Χ.)

Έχουν ανακαλυφθεί πίθοι, όπου αποθηκεύονταν λάδι και χρονολογούνται στο 3.000 π.Χ., αλλά οι μηχανισμοί που βοηθούσαν στην παραγωγή ελαιολάδου έχουν χαθεί. Η πρώτη απεικόνιση τέτοιου μηχανισμού σε ένα αρχαίο ελληνικό ανάγλυφο, χρονολογείται γύρω στον 6° αιώνα π.Χ. και βρέθηκε στη Θηρασία, στα Ορυχεία του Αλαφούζου, μια νησίδα απέναντι από τη Θήρα. Το ανάγλυφο αυτό αναπαριστά το μηχανισμό συμπίεσης λοστού, με τη βοήθεια του βάρους από πέτρες.

Άλλοι μέθοδοι που είναι σίγουρο ότι χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαιότητα είναι η συμπίεση σάκου, ο ε-λαιόμυλος με τη χρησιμοποίηση μυλόπετρας, ο περιστρεφόμενος μύλος, οι κρούπεζες (=ξυλοπάπουτσα, τσόκαρα) ο κάδος και ο πυγμάχος.

Ο Ήρωνας ο Αλεξανδρέας, που έζησε στην ελληνιστική περίοδο, ασχολήθηκε με τέτοιου είδους μηχανισμούς και συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη τους.

39. Γνώμονας και χάρακας (550 π.Χ.)

Γύρω στο 550 π.Χ. σημαντικές ανακαλύψεις που έγιναν: ο χάρακας και ο γνώμονας . Ο πρώτος αποτέλεσε το εφαλτήριο όπως η χαρτογραφία, η γεωγραφία και η αστρονομία. Πίστευεαν ότι η γη είναι ένας παχύς κύλινδρος που αιωρείται στο κέντρο του ουράνιου θόλου και ότι ένας τεράστιος κυκλικός ωκεανός περιέβαλε την οικουμένη. Η Ελλάδα και το Αιγαίο βρίσκονταν στο κέντρο του χάρτη και υπήρχαν περιοχές που εκτείνονταν από τον Ατλαντικό μέχρι και την Κασπία. Δε σώζεται.

Ο γνώμονας ή σκιοθήρης, όπως ονομαζόταν και αλλιώς αποτέλεσε τη βάση για τα μετέπειτα ηλιακά ρολόγια, τα οποία εξελίχθηκαν σε όργανα αστρονομικά και για τα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια, τους προδρόμους των σύγχρονων ρολογιών. Υπολόγιζε τις ώρες, μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της μέρας. Πάνω σε ένα οριζόντιο επίπεδο ήταν κατακόρυφα στερεωμένος ένας σιδερένιος στύλος και καθώς έπεφτε σ' αυτόν το φως του ηλίου, έριχνε σκιά πίσω του. Μια μικρή τρύπα υπήρχε στην κορυφή του για ακριβέστερη μέτρηση. Πάνω στο οριζόντιο επίπεδο υπήρχαν επίσης χαραγμένες γραμμές, οι οποίες ήταν αστρονομικές ενδείξεις.

Βελτιώσεις στο χάρτη αυτόν έκανε ο Εκαταίος ο Μιλησιος και τον συμπεριέλαβε στο σύγγραμμά του «Γης περίοδος». Περιγράφει σε μεγάλη έκταση διάφορες χώρες και τους λαούς τους και έδειχνε και τις τοποθεσίες των πόλεων, των βουνών και των ποταμών. Ο Ηρόδοτος κάνει αναφορά στον «χάλκεος πίνακα».

40. Χάρτης που χάρισε ο Αρισταγόρας, τύραννος της Μιλήτου, στον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη.

Αυτός είχε σχεδιασμένη την περίμετρο της γης, τη θάλασσα και όλους τους ποταμούς. Ίσως να ήταν αυτός ο χάρτης του Εκαταίου, που δυστυχώς και αυτός δε διασώθηκε. Υπόψη ότι υπήρχαν και πιο εξελιγμένοι χάρτες που δεν ήταν ευρέως γνωστοί, όπως αυτοί που είχε ο Μέγας Αλέξανδρος. Πηγές για την ακριβή τους προέλευση δεν έχουμε.

41. Ναός της Αρτεμης στην Έφεσο (530 π.Χ.)

Ο ναός της Άρτεμης στην Έφεσο ανήκει στα επτά θαύματα του κόσμου. Η πρώτη κατασκευή του χρονολογείται περίπου στα 530 π.Χ. Τον έφτιαξαν οι αρχιτέκτονες Θεόδωρος, Χερσίφρονας και ο γιος του Μεταγένης. Είχε μήκος 110 μέτρα, πλάτος 55 μέτρα και 106 κίονες που σχηματίζουν διπλές σειρές. Ο γλύπτης Ένδοιος κατασκεύασε το άγαλμα της θεάς καθώς και τις χάλκινες πλάκες στην επένδυση των τοίχων του ναού, οι οποίες αναπαρίσταναν ανάγλυφες αμαζόνες.

Το 356 π.Χ. πυρπολήθηκε από τον Ηρόστρατο και ανοικοδομήθηκε, μετά από ομόφωνη απόφαση των Εφέσιων, από το Χειροκράτη και τους βοηθούς του Δημήτριο, Παιώνιο και Δεινοκράτη. Το μήκος του νέου ναού είναι 133 μέτρα, το πλάτος 73, διαθέτει δώδεκα επιπλέον βαθμίδες, ενώ ο αριθμός των κιόνων παραμένει ο ίδιος. Οι περισσότεροι από τους τελευταίους διακοσμήθηκαν από τον Σκόπα. Οι ζωγράγοι Ευφράνωρ και Απελλής, διακόσμησαν το ναό με έργα τους, όπως και ο γλύπτης Μύρωνας με το άγαλμα του Απόλλωνα, ο Πραξιτέλης με βωμό και ο Φειδίας, Κρησίλας, Πολύκλειτος και Φράδμονας με αγάλματα ή ανάγλυφα αμαζόνων. Οι θύρες ήταν από κύπαρισσόξυλο και η στέγη από ξύλο κέδρου. Υπήρχε και πάλι μεγάλο άγαλμα της θεάς με πολλούς μαστούς. Το 401 μ.Χ. κλείστηκε από τον Ιωάννη το Χρυσόστομο και τελικά καταστράφηκε από τους Γότθους.

42. Ανυψωτικές μηχανές (530 π.Χ.)

Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τον τρόπο χρήσης ανυψωτικών μηχανών, χρονολογούνται γύρω στο 530 π.Χ. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι τότε χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά, αφού τα κτίσματα στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, το Δρακόσπιτο στην Όχη και τα μεγαλιθικά μνημεία στη Μάνη αποδεικνύουν ότι ανυψωτικές μηχανές χρησιμοποιήθηκαν πολύ πιο πριν.

Οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί απασχόλησαν πολλούς λαμπρούς Έλληνες μηχανικούς της ελληνιστικής περιόδου κυρίως, όπως τον Ήρωνα, τον Αρχιμήδη, τον Πάππο, τον Κτησίβιο, τον Βιτρούβιο, οι οποίοι έγραψαν ολόκληρα συγγράμματα σχετικά με το θέμα αυτό.

Τα κυριότερα είδη των ανυψωτικών μηχανών είναι: η τροχαλία, η διπλή τροχαλία, ο μοχλός, το βαρούλκο και το πολύσπαστο. Όλα αυτά εξελίχθηκαν σε νέα είδη με κυριότερα το μονόκολο, δίκολο, τρίκολο και τετράκολο του Ήρωνα.

Οι μηχανισμοί αυτοί χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή ναών, τειχών και γενικότερα μεγάλων οικοδομημάτων (ναός της Άρτεμης στη Έφεσο, Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, Ηραίο στη Σάμο κτλ.)

43. Σήραγγα του Ευπαλίνου (520 π.Χ.)

Ο Ευπαλίνος, μηχανικός από τα Μέγαρα, κατασκεύασε στη Σάμο, με τη χρηματοδότηση του τυράννου του νησιού, Πολυκράτη, ένα σημαντικό υδραυλικό έργο που σκοπό είχε την προμήθευση της πρωτεύουσας της Σάμου, με νερό. Μαζί με αυτό κατασκεύασε και μια σήραγγα με 1.040 μέτρα μήκος. Το υδραυλικό έργο του Ευπαλίνου αποτελούνταν από το εξωτερικό τμήμα, το οποίο ξεκινούσε από την πηγή του νερού και έφτανε στη βόρεια είσοδο της σήραγγας μέσω ενός συστήματος από κάθετα ορύγματα και αγωγούς με 1800 μέτρα μήκους και από την κύρια σήραγγα, η οποία κατασκευάστηκε με ταυτόχρονη διάνοιξη από τις δύο πλευρές του όρους και συνάντηση στη μέση. Παρόμοιο εγχείρημα έγινε μόλις 2.500 χρόνια μετά, όταν Άγγλοι και Γάλλοι με τη βοήθεια της υψηλής τεχνολογίας και των δορυφόρων έκαναν τη σήραγγα του τραίνου που περνά κάτω από τη Μάγχη. Η σήραγγα του Ευπαλίνου έγινε στο όρος Άμπελος και χρειάστηκαν δέκα χρόνια για την ολοκλήρωση της. Έχει 1.040 μέτρα μήκος και υπάρχει κατωφερής στο δάπεδο της αγωγός στο εσωτερικό του οποίου τοποθετήθηκαν σωλήνες κεραμικοί για τη μεταφορά του νερού στην πρωτεύουσα. Το έργο αυτό συνοδεύεται και από συμπληρωματικές δεξαμενές και αρδευτικές κατασκευές, οι οποίες βρίσκονται όχι υπόγεια, αλλά στην επιφάνεια της γης.

44. Γης περίοδος: Σκύλακας Καρυανδέας (520 π.Χ.)

Το σύγγραμμα αυτό ανήκει στην κατηγορία με την ονομασία «Περίπλοι ή Σταδιασμοί». Περιγράφουν τις ακτές των χωρών που γνώριζαν οι Έλληνες, χωρίς ιδιαίτερες πληροφορίες για το εσωτερικό τους. Ανέφεραν τα ονόματα των πόλεων και των ναυτικών τοποθεσιών, τους ποταμούς και τα ακρωτήρια, δίνοντας πληροφορίες για την εμφάνισή τους, τη χρησιμότητά τους για τους ταξιδιώτες και στοιχεία για τις αποστάσεις μεταξύ των διαφόρων σημείων. Η «Γης περίοδος» του Σκύλακα Καρυανδέα είναι το πρώτο αξιόλογο έργο αυτού του είδους, ενώ το τελευταίο που μας είναι γνωστό, είναι ο «Περίπλους της Έξω θαλάσσης» του Μαρκιανού Ηρακλειώτη και χρονολογείται στον 4° αιώνα μ.Χ. 

Οι σημαντικότεροι περίπλοι, εκτός από αυτόν του Σκύλακα είναι οι εξής: Ανώνυμος «Περίπλους» (500 π.Χ) Εκαταίος ο Μιλήσιος «Γης περίοδος» (β' μισό 6ου - α' μισό του 5ου αιώνα), Δαμασκηνός ο Κιτιεύς «Περίπλους» και «Περί Εθνών» (440 π.Χ. περίπου), Έφορος ο Κυμαίος «Γενική Ιστορία» (380 π.Χ.), Σκύλαξ ο Κα-ρυανδεύς ο νεότερος «Σκύλακος Καρυανδέως περίπλους της θαλάσσης της οικουμένης Ευρώπης και Ασίας και Λιβύης» (350 π.Χ.), Πυθέας ο Μασσαλιώτης «Γης περίοδος» ή «Περί Ωκεανού» (330 π.Χ.), Ευθυ-μένης ο Μασσαλιώτης «Περίπλους» (330 π.Χ.), Νέαρχος ο Κρητικός «Τα αμφί τω παράπλω» (320 π.Χ.), Τι-μοσθένης ο Ρόδιος «Περί Λιμένων» (310 π.Χ.), Δικαί-αρχος ο Μεσσήνιος «Γης Περίοδος (4ος αιώνας π.Χ.), Αγαθαρχίδης ο Κνίδιος «Περί της Ερυθράς θαλάσσης» (200 π.Χ.), Απολλόδωρος ο Αλεξανδρινός «Γης περίοδος» (145 π.Χ.) Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος «Γεωγραφού-μενα» ή «Γεωγραφικά» (100 π.Χ.), Ισίδωρος ο Χαρα-κηνός «Παρθίας περιηγητικός» και «Σταθμοί Παρθικοί» (30 π.Χ.), Ανώνυμος «Περίπλους της Ερυθράς θαλάσσης» (1ος αιώνας μ.Χ.)? Διονύσιος ο Περιηγητής «Οικουμένης Περιήγησις» (1ος αιώνας μ.Χ.), Μένιππος ο Περγαμηνός «Περίπλους του Ευξείνου Πόντου» και «Περίπλους της εντός θαλάσσης» (1ος αιώνας π.Χ.) αγαθή μέρος ο Όρθωνος «Γεωγραφίας Υποτύπωσις» (2ος αιώνας μ.Χ.), Διονύσιος ο Βυζάντιος «Ανάπλους Βοσπόρου» (200 μ.Χ.), Ανώμυμος «Περίπλους της Μεγάλης θαλάσσης» (300 μ.Χ.) Ανώνυμος «Περίπλους Ευξείνου Πόντου» (400 μ.Χ.), Μαρκιανός ο Ηρακλειώτης «Περίπλους της έξω θαλάσσης (4ος αιώνας μ.Χ.) εκτός από τους περίπλους που αφορούσαν τη ναυτική δραστηριότητα, υπήρχαν παρόμοια συγγράμματα και για τα ταξίδια στη στεριά και είχαν την ονομασία «Οδοιπορίαι» ή «Σταθμοί». Ο αριθμός τους ήταν μικρότερος από αυτόν των περίπλων και τα περισσότερα έχουν χαθεί. Αναφέρονταν στο βαθμό δυσκολίας των ταξιδιών στη στεριά και έδιναν πληροφορίες για το πού υπήρχαν σταθμοί, σημεία ανεφοδιασμού, επικίνδυνοι δρόμοι και περάσματα, καθώς και μετρήσεις των αποστάσεων μεταξύ των πόλεων.

45. Ηραίο της Σάμου (510 π.Χ.)

Ο τύραννος Πολυκράτης της Σάμου είναι υπεύθυνος για την τρίτη και λαμπρότερη ανακατασκευή του ναού της Ήρας στο νησί. Ο πρώτος ήταν ξύλινος, τη θέση του οποίου την πήρε ένας πέτρινος, ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες.

Ο τρίτος κατά σειρά ναός κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Θεόδωρο και είχε μήκος 109 μέτρα, πλάτος 55 μέτρα και ύψος 25 μέτρα. Αποτελούνταν από τρεις πτέρυγες, οι οποίες με τη σειρά τους αποτελούνταν από 133 κίονες, οι οποίοι είχαν ύψος 22 μέτρα ο καθένας, ενώ τα κιονόκρανα είχαν 3 μέτρα μήκος.

Το Ηραίον συνδεόταν με την πρωτεύουσα του νησιού μέσω της Ιεράς Οδού, η οποία ήταν ένας δρόμος στρωμένος με μαρμάρινες πλάκες και είχε μήκος 5.000 μέτρα. Μαρμάρινα αγάλματα ηρώων, θεών, ημίθεων, διάσημων προσωπικοτήτων της εποχής και δωρητών στόλιζαν τις δύο πλευρές της ιερά οδού.

Επειδή το Ηραίον ήταν μεγαλεπίβολο έργο δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί και λόγω της έλλειψης των απαραίτητων υλικών και γι' αυτό η ανοικοδόμησή του χρειάστηκε εκατοντάδες χρόνια. Σήμερα διασώζεται μόνο ένας κίονας, ο οποίος χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια.

46. Ταχυδρομικά περιστέρια (5ος αιώνας π.Χ.)

Οι Σουμέριοι πρέπει να χρησιμοποίησαν πρώτοι τα περιστέρια, ως φορείς μηνυμάτων σε μεγάλες αποστάσεις. Στον ελληνικό χώρο άρχισαν να τα χρησιμοποιούν από τον 5° αιώνα π.Χ. με συγκεκριμένο παράδειγμα αυτό του Ολυμπιονίκη Ταυροσθένη από την Αίγινα. Όταν νίκησε στους Ολυμπιακούς αγώνες στην Ολυμπία, άφησε ελεύθερο το περιστέρι που είχε φέρει μαζί του, αφού πρώτα έδεσε μια κόκκινη ταινία στο ένα του πόδι, ως σύμβολο της νίκης του. Το περιστέρι διέσχισε σε μία ώρα την απόσταση Ολυμπία - Αίγινα, σύμφωνα με πληροφορίες που μας δίνει ο Αιλιανός.

47. Πολύχρωμες σημαίες (5ος αιώνας π.Χ.)

Υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τη χρήση χρωματιστών σημαιών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Γενικά με το σύστημα αυτό, κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορούσαν να ανταλλαχθούν προσυμφωνημένα κωδικοποιημένα μηνύματα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις.

48. Ασκληπιεία (5ος αιώνας π.Χ.)

Τα Ασκληπιεία ήταν καταρχήν χώροι λατρείας του Ασκληπιού και κατ' επέκταση μέρη όπου παρεχόταν ιατρική βοήθεια στους πάσχοντες. Υπήρχαν σε όλη την Ελλάδα, αλλά τα αρχαιότερα και πιο σημαντικά ήταν εκείνα που βρίσκονταν στην Πελοπόννησο (Επίδαυρος, Μαντινεία, Κόρινθος, Γόρτυνα, Τιτάνη Σικυωνίας, Κυλλήνη), τα οποία σταμάτησαν να λειτουργούν τον 5° αιώνα μ.Χ. με την επικράτηση του χριστιανισμού. Οι τοποθεσίες όπου χτίζονταν χαρακτηρίζονταν για τη γενικότερη φυσική ομορφιά τους (θέα, πλούσια βλάστηση, κλίμα, πηγές με καθαρά νερά). Τα περισσότερα από αυτά αποτελούνταν μόνο από τον απαραίτητο χώρο λατρείας και θεραπείας των ασθενών και λίγα ήταν εκείνα που αποτελούσαν ολόκληρα κτιριακά συγκροτήματα. Όλα όμως, είχαν το άγαλμα του θεού Ασκληπιού και άλλων ημίθεων και ηρώων που διακρίνονταν για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Ανάλογα με την πάθηση του κάθε αρρώστου υπήρχαν και διαφορετικές διαδικασίες τις οποίες έπρεπε να ακολουθήσει. Γενικά όμως, γίνονταν τα παρακάτω: καθαριότητα με θερμά και ψυχρά λουτρά, καταγραφή του ιστορικού του πάσχοντα, καθορισμός της δίαιτας του, ασκήσεις ελαφρές και μαλάξεις σε καθορισμένες ώρες καθημερινά, φαρμακευτική αγωγή (αν χρειαζόταν και χειρουργική επέμβαση) αλλά και ψυχαγωγία στα διάφορα στάδια και θέατρα που υπήρχαν.

Όλα αυτά βέβαια, απαιτούσαν περισσότερα από ένα κτίρια, τα οποία βρίσκονταν στα μεγαλύτερα Ασκληπιεία. Τα κυριότερα από τα κτίρια αυτά ήταν: ναός, άβατο ή άδυτο (εκεί βρισκόταν το εγκοιμητήριο ή κατακλιντήριο), λουτρό, γυμναστήριο, ξενώνες, στάδιο, θέατρο κ. α.

Εκτός από τα αναγκαία αυτά κτίρια, χρειαζόταν και μεγάλος αριθμός προσωπικού: ιερείς με επικεφαλής το μέγα ιερέα, βοηθός (πυρφόρος), θεραπευτές (ιερομνήμονες), υδροθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές, νοσοκόμοι.

Η πρακτική αυτή ιατρική για τη θεραπεία των ασθενών συνδυαζόταν και με διάφορες θρησκευτικές ιεροτελεστίες (εγκοίμηση για την πρόκληση ονείρων, ερμηνεία των ονείρων, ξόρκια (επωδές), ευχές κ.α.) Τα εμβλήματα και τα ιερά ζώα του Ασκληπιού ήταν: η ράβδος με το τυλιγμένο φίδι, ο σκύλος, ο πετεινός, η χήνα, η τρυγόνα και ο τυφλοπόντικας.

49. Ο Παρθενών (447 - 432 π.Χ.)

Η μεν γαρ γεωμετρία περί γραμμής φυσικής σκοπεί, αλλ' ουχ η φυσική, η δ' οπτική μαθηματικήν μεν γραμμήν, αλλ' ουχ η μαθηματική αλλ' η φυσική.

(Διότι η γεωμετρία μελετά τη φυσική γραμμή αφού η ίδια δεν είναι φυσική, αντιθέτως η οπτική μελετά τη μαθηματική γραμμή όχι σαν μαθηματική αλλά σαν φυσική). Αριστοτέλους «ΦΥΣΙΚΑ» Κεφ. ΒΊ1- 14.

Όταν πριν αρκετά χρόνια, φοιτητές γνωστού πανεπιστημίου των ΗΠΑ προσπάθησαν από θαυμασμό προς την Ελλάδα, να σχεδιάσουν και κατόπιν να κατασκευάσουν πιστό αντίγραφο του Παρθενώνα, απέτυχαν οικτρά διότι δεν πρόσεξαν ότι στο «Κάλλιστο» οικοδόμημα δεν υπάρχει ούτε μια οριζόντια ή κατακόρυφη ευθεία. Το βάθρο (στυλοβάτης), η επιφάνεια δηλαδή στην οποία πατούν οι κίονες υπερυψούται στο κέντρο κάθε πλευράς της κατά 8 περίπου πόντους σε σχέση με τα άκρα.

Οι κίονες εξογκώνονται στο μέσον και δεν είναι κυλινδρικοί. Ανάλογη καμπυλότητα παρουσιάζουν οι μαρμάρινες δοκοί που τοποθετούνται πάνω από τους κίονες (επιστήλια). Ωστόσο οι καμπυλότητες αυτές είναι σε αναλογίες τέτοιες, ώστε λαμβάνοντας υπόψη με απόλυτη ακρίβεια το σφάλμα του φακού του ανθρώπινου ματιού, οπτικά ο Παρθενώνας να φαίνεται τέλειος. Οι κίονες του Παρθενώνος έχουν ελαφράν κλίση προς τα μέσα ώστε προεκτεινόμενοι σχηματίζουν νοητά ένα πυραμιδοειδές σχήμα.

Το μοναδικό αποτέλεσμα, το ανά τους αιώνες θαυμαζόμενο από όλους τους λαούς οφείλεται στο ταλέντο και στην επιστημονική γνώση του Ικτίνου του Καλλικράτη και του Καρπίωνα.

50. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία (450 π.Χ.)

Συγκαταλέγεται ανάμεσα στα επτά θαύματα του κόσμου και είναι έργο του Φειδία. Ο ναός της Ολυμπίας, μέσα στον οποίο βρισκόταν το άγαλμα, ήταν έργο του Λίβωνα του Ηλείου.

Το βάθρο τα χρυσελεφάντινου αγάλματος ήταν από γαλάζιο, ελευσινιακό μάρμαρο με ανάγλυφη διακόσμηση και είχε ύψος 1 μέτρο, μήκος 6,65 μέτρα και βάθος 10 μέτρα. Το άγαλμα είχε ύψος 14 μέτρα περίπου. Τα μέρη του σώματος που ήταν γυμνά ήταν φτιαγμένα από πλάκες ελεφαντόδοντου συναρμολογημένες μεταξύ τους. Ο μανδύας ήταν φτιαγμένος από χρυσά ελάσματα. Ο θρόνος είχε κολλημένους πολύτιμους λίθους, χαλκό, ελεφαντόδοντο, ανάγλυφα σκαλίσματα και ήταν εβένινος. Πολύτιμα πετράδια υπήρχαν και στη γενειάδα, ενώ τα σανδάλια ήταν χρυσά. Μια φτερωτή χρυσή Νίκη υπήρχε στο δεξί του χέρι. Το άγαλμα αυτό του Δία στο σύνολο του χαρακτηρίστηκε ως το αποκορύφωμα της τέχνης του Φειδία, Δέχθηκε αλλεπάλληλες λεηλασίες από τον Σύλλα το 80 π.Χ. και από το βασιλιά των Γότθων Αλάριχο το 393 μ.Χ., μεταφέρθηκε στην Κων/πολη από τον Θεοδόσιο Β' το 426 μ.Χ. και τέλος καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά το 475 μ.Χ.