Φεμινισμός

Ιδεολογικό κίνημα που υποστηρίζει τη χειραφέτηση της γυναίκας και την εξίσωσή της με τον άντρα σ' όλα τα πεδία της πολιτικοοικονομικής και κοινωνικής ζωής.

Τάσεις για τη χειραφέτηση της γυναίκας σημειώθηκαν σε διάφορες εποχές και χώρες. Στους αρχαίους πολιτισμούς υπήρξαν περιπτώσεις ανάδειξης της γυναίκας σε κοινωνική θέση ανώτερη από τον άντρα. Κανόνας, όμως, της πατριαρχικής κοινωνίας ήταν ότι η γυναίκα είναι κατώτερη και υπάγεται στην εξουσία του άντρα. Η άποψη αυτή επικρατούσε και σ' όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, μέχρι τα τέλη του 18ου αι. Έτσι οι γυναικείες διεκδικήσεις περιορίζονταν στην επιδίωξη μιας ηθικής και πνευματικής ισότητας.

 Ο φεμινισμός με τη σημερινή του έννοια είναι απότοκος των ιδεών, που καλλιέργησαν αρχικά οι φιλόσοφοι του 18ου αι. (Βολτέρος, Ρουσό, Μοντεσκιέ) και στη συνέχεια ανέπτυξαν οι μεταγενέστεροι κοινωνιολόγοι.

Η Γαλλική Επανάσταση (1789), παρά τις αρχές της ελευθερίας και ισότητας που διατύπωσε, καταδίκασε τις διεκδικήσεις των γυναικών και καταδίωξε τους οπαδούς του φεμινισμού. Έτσι η Ολέμπ ντε Γκουζ, που μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη φεμινίστρια στον κόσμο, καρατομήθηκε με διαταγή του Ροβεσπιέρου. Αυτή είχε συντάξει την περίφημη Διακήρυξη των δικαιωμάτων των γυναικών (1791), στην οποία προβάλλονταν οι ιδεολογικοί λόγοι των γυναικείων διεκδικήσεων. Ο Ροβεσπιέρος διέταξε επίσης το κλείσιμο των γυναικείων λεσχών, που αντιπροσώπευαν τις πρώτες τολμηρές εκδηλώσεις της φεμινιστικής ιδέας. Η Φελισιτέ ντε Κεραλιό, επίσης, έγραψε το Τετράδιο παραπόνων των γυναικών (1789). Πρώτο όμως κείμενο σχετικό με τη γυναικεία χειραφέτηση θεωρείται το δοκίμιο του φιλόσοφου και επαναστάτη Κοντορσέ Η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες (1790). Στην Αγγλία το πρώτο φεμινιστικό δημοσίευμα ήταν η Διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών (1792) της Μαίρη Ουόλστοουνκράφτ.

Μεγάλη ώθηση στο φεμινιστικό κίνημα προσέδωσε η Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αι., που έδωσε στη γυναίκα την ευκαιρία να απασχοληθεί έξω από το σπίτι. Πρώτοι υποστηρικτές της γυναικείας χειραφέτησης ήταν οι οπαδοί των Γάλλων κοινωνιολόγων Σεν - Σιμόν και Φουριέ. Στη Γαλλία μετά το 1830 άρχισαν να ιδρύονται και πάλι γυναικείες λέσχες. Το 1872 η Μαρία Ντερέν ίδρυσε την "Ένωση υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών" και πρωτοστάτησε στην πραγματοποίηση του πρώτου Διεθνούς Συνεδρίου για τα δικαιώματα της γυναίκας στο Παρίσι (1878). Το 1889 συνήλθε στο Παρίσι το δεύτερο Διεθνές Συνέδριο γυναικών και το 1896 το τρίτο. Στο Παρίσι επίσης ιδρύθηκε η παγκόσμια Ένωση Γυναικών (1891) και η συνομοσπονδία πολλών φεμινιστικών οργανώσεων με το όνομα "Εθνικό Συμβούλιο των Γαλλίδων γυναικών" (1901). Το κυριότερο αίτημα του γαλλικού φεμινισμού για πολλά χρόνια ήταν η παροχή ψήφου στις γυναίκες, που τελικά παραχωρήθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1946).

Στην Αγγλία υπέρμαχος του φεμινισμού το 19ο αι. ήταν ο φιλόσοφος Τζον Στούαρτ Μιλ. Με το βιβλίο του Η υποδούλωση των γυναικών, ζητούσε επαγγελματική, νομική και πολιτική ισότητα. Ο Μιλ ήταν ο πρώτος Άγγλος βουλευτής, που παρουσίασε στο Κοινοβούλιο το υπόμνημα μιας γυναικείας επιτροπής για την αναγνώριση του δικαιώματος της ψήφου στις γυναίκες. Το 1889 η Έμελιν Πάνκχορστ ίδρυσε την "Ένωση υπέρ της γυναικείας ψήφου" και το 1903 ηγήθηκε της "Γυναικείας κοινωνικής και πολιτικής ένωσης". Τα μέλη των ενώσεων αυτών ονομάστηκαν "σουφραζέτες" από την κοινή γνώμη και υιοθέτησαν μαχητική πολιτική. Κατέβαιναν στα πεζοδρόμια οργανωμένες, με επιγραφές και συνθήματα, δημιουργούσαν αναταραχή και αρνούνταν να πληρώσουν φόρους, εφόσον δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Τελικά, το 1918 ψηφίστηκε στην Αγγλία νόμος που έδινε πλήρη δικαιώματα ψήφου στις γυναίκες. Ο αρχικός περιορισμός της ηλικίας των γυναικών ψηφοφόρων (πάνω από 30 χρονών) καταργήθηκε το 1928. Τη Μεγάλη Βρετανία στο θέμα της γυναικείας ψήφου ακολούθησαν όλες οι κτήσεις και οι αποικίες της, εκτός από τις Ινδίες και τη Νότια Αφρική. Παραχωρήθηκαν πλήρη εκλογικά δικαιώματα μόνο στις λευκές γυναίκες των αποικιών.

Στις ΗΠΑ επίσης, ο φεμινιστικός αγώνας για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων ήταν μακροχρόνιος. Σε μια πρώτη φάση συνδέθηκε με το κίνημα για την απελευθέρωση των μαύρων. Τα γυναικεία μέλη της "Αμερικανικής Εταιρείας κατά της Δουλείας" υποστήριξαν τη συμμετοχή των γυναικών στις δημόσιες συζητήσεις και την παροχή σ' αυτές δικαιώματος ψήφου. Το 1848 στη Νέα Υόρκη μια ομάδα γυναικών, με επικεφαλής τη Λουκρίσια Μοτ και την Ελίζαμπεθ Στάντον, συγκάλεσαν συνέδριο γυναικών. Το 1890 ιδρύθηκε η "Εθνική Αμερικανική Ένωση για την Παροχή Δικαιώματος Ψήφου στις Γυναίκες", με πρόεδρο την Ελίζαμπεθ Στάντον και αντιπρόεδρο τη Σούζαν Άντονι. Αντιπρόσωποι της Εθνικής Ένωσης παρουσιάζονταν στις διάφορες επιτροπές του Κογκρέσου εκθέτοντας τις απόψεις τους και ζητώντας την παροχή δικαιωμάτων. Στο μεταξύ, στο δεύτερο μισό του 19ου αι., ιδρύθηκαν πολλές γυναικείες οργανώσεις, έγιναν διάφορες διαλέξεις και συγκεντρώσεις για την κατάκτηση των γυναικείων αιτημάτων και εκδόθηκαν εφημερίδες και περιοδικά με σκοπό τη διάδοση του φεμινιστικού κινήματος. Τελικά το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου στις ΗΠΑ ψηφίστηκε από τη Γερουσία το 1920.

Οι θυσίες των γυναικών στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, καθώς και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης που επεκτάθηκε στις ευρωπαϊκές χώρες μετά τον πόλεμο, συντέλεσαν στην παραχώρηση ψήφου στις γυναίκες πολλών χωρών. Το πρώτο αποτέλεσμα της ρωσικής επανάστασης του 1917 ήταν η αποκατάσταση πλήρους ισότητας μεταξύ των δυο φύλων σε όλους τους τομείς της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Το 1919 παραχωρήθηκε πλήρης ψήφος στις γυναίκες στη Γερμανία, στη Σουηδία, στην Ολλανδία και δημοτική ψήφος στο Βέλγιο. Το 1937 σχηματίστηκε ειδική επιτροπή εμπειρογνωμόνων από την Κοινωνία των Εθνών για να μελετήσει την κατάσταση των γυναικών σ' ολόκληρο τον κόσμο.

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, με την κατάληψη μεγάλων τμημάτων της Ευρώπης και τη μετακίνηση του ανδρικού δυναμικού στη Γερμανία, οι κατεχόμενες χώρες αναγκάστηκαν να βασιστούν στις γυναίκες. Ήταν φυσικό, μετά τη λήξη του πολέμου, να ανταμειφθεί ο ηρωισμός και ο μόχθος τους με τη συμμετοχή τους στην πολιτική. Το 1946 παραχωρήθηκε πλήρες δικαίωμα ψήφου στη Γαλλία, στην Ιταλία και στο Βέλγιο. Σύντομα τα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες επεκτάθηκαν και στις νοτιοαμερικάνικες χώρες. Το ίδιο συνέβη και στην Άπω Ανατολή: η Κίνα και η Ιαπωνία έδωσαν ψήφο στις γυναίκες το 1946, η Ινδία, η Βιρμανία και οι Φιλιππίνες το 1947 και η Κορέα το 1948.

Η έκρηξη του φεμινισμού εντοπίζεται στη δεκαετία του 1970, με κύρια αιτήματα τη σεξουαλική απελευθέρωση των γυναικών, την εξίσωσή τους με τους άντρες στο χώρο εργασίας και τις οικονομικές απολαβές, τον καταμερισμό της οικιακής εργασίας, την πρόσβαση στα κέντρα διοίκησης και εξουσίας, την κρατική μέριμνα για τα παιδιά (παιδικοί σταθμοί), τη νομιμοποίηση της άμβλωσης κ.ά.

Η συμβολή του Ο.Η.Ε. στο φεμινιστικό κίνημα.

Η φεμινιστική κίνηση στην Ελλάδα.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ανοίγει ουσιαστικά ο δρόμος για τη γυναικεία χειραφέτηση με την επικύρωση από την ελληνική κυβέρνηση της Χάρτας του Ο.Η.Ε. για την Ισότητα των Δύο Φύλων (1945), της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948) και της Διεθνούς Σύμβασης της Ρώμης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1950), στις οποίες διακηρύσσεται η ισότητα αντρών-γυναικών. Σύμφωνα με τον Α.Ν. 959 του 1946, οι γυναίκες αποκτούν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις δημοτικές αρχικά εκλογές, ενώ το 1952 με το Νόμο 2159 το δικαίωμα αυτό επεκτείνεται και στις βουλευτικές εκλογές.

Με το σύνταγμα του 1975 η ισότητα των δύο φύλων αποτελεί νομική τουλάχιστον πραγματικότητα. Στο άρθρο 4 παρ.2 αναφέρεται ότι "οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις". Από το 1981 και μετά ψηφίστηκαν νόμοι με στόχο την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής της χώρας μας.

Η Ελλάδα σήμερα διαθέτει μία από τις προοδευτικότερες νομοθεσίες όσον αφορά την ισότητα των δύο φύλων, ωστόσο η ανισότητα υφίσταται τόσο στον εργασιακό χώρο όσο και στην οικογένεια, όπου ακόμα πιστεύεται ότι η γυναίκα πρέπει να επωμίζεται εξολοκλήρου και παράλληλα με την εργασία της τη φροντίδα του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών. Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα προωθήθηκε σημαντικά από την Ένωση Γυναικών Ελλάδας, που συστάθηκε το 1976.

Η Γενική Γραμματεία Ισότητας αποτελεί τον κύριο κυβερνητικό φορέα για την προώθηση των γυναικείων ζητημάτων. Ύστερα από πρότασή της εγκρίθηκαν για την τετραετία 1994-97 η διάθεση 9 δισεκατομ. δρχ. από το Β΄ Πακέτο Ντελόρ για την υλοποίηση 384 προγραμμάτων σε όλη τη χώρα, με στόχο την επαγγελματική κατάρτιση 9.600 άνεργων γυναικών, και η διάθεση 2,5 δισεκατομ. δρχ. για την κατασκευή έργων υποδομής (παιδικοί σταθμοί, κέντρα έρευνας κ.ά.).

ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Θέση των γυναικών στη δημόσια διοίκηση

Στην Ελλάδα οι γυναίκες συμμετέχουν σε πολύ μικρό ποσοστό στα κέντρα λήψης αποφάσεων^· αν και αποτελούν το 51% του εκλογικού σώματος, η συμμετοχή των γυναικών στο εθνικό και το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο είναι πολύ περιορισμένη. Εξίσου συρρικνωμένη είναι και η συμμετοχή των γυναικών στην περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση: το 1992 το 7,4% των νομαρχών ήταν γυναίκες, ενώ το 1985 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 18,18%.

Γυναίκες και εργασία

Το 1991 οι γυναίκες στην Ελλάδα αποτελούσαν το 13% των εργοδοτών, το 20,7% των αυτοαπασχολουμένων, το 73% των συμβοηθούντων και μη αμειβομένων και το 34,7% των μισθωτών. Η γυναικεία παρουσία στο χώρο των διευθυνόντων και των ανώτερων διοικητικών στελεχών καταλάμβανε το 13,2% των αντίστοιχων θέσεων.

Κατά τη δεκαετία 1981-91 σημειώθηκε αύξηση των εργοδοτριών κατά 59%, των μισθωτών γυναικών κατά 37,9% και των αυτοαπασχολουμένων κατά 8,1%. Επιπλέον, οι γυναίκες που εργάζονταν ως επιστήμονες αυξήθηκαν κατά 72,9%, οι ελεύθεροι επαγγελματίες κατά 47,5%, οι υπάλληλοι γραφείου κατά 60,2% και οι έμποροι, πωλήτριες και απασχολούμενες στην παροχή υπηρεσιών 30,7%.

Αντίθετα, μείωση παρουσιάζει το ποσοστό των γυναικών σε ανώτερες διοικητικές θέσεις κατά 18,2%.

Ανεργία, το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης Ελληνίδας

Δυστυχώς, η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία αποτελεί τεράστιο ανασταλτικό παράγοντα στην πορεία των γυναικών. Υπολογίζεται ότι το 60% του συνόλου των ανέργων και το 68,4% των ανέργων μεγάλης διάρκειας είναι γυναίκες. Επιπλέον, το 1991 το 12,8% των οικονομικά ενεργών γυναικών ήταν άνεργες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες ήταν μόνον 4,7%. Κατά τη δεκαετία 1981-91 η ανεργία των γυναικών αυξήθηκε κατά 7,1%, κυρίως στις ηλικίες των 30-34 χρονών.

Πηγή: Ε & Ζ

Η πρώτη γυναικεία κίνηση στην Ελλάδα εμφανίστηκε το 1868 - 1870, όταν η Αιμιλία Κτενά και η Καλλιρόη Κεχαγιά ζήτησαν ίση αμοιβή για ίση εργασία και ηθική και πνευματική χειραφέτηση της Ελληνίδας. Το 1884 γράφτηκε στη Σορβόνη, στο Παρίσι, η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια της φιλολογίας και από το 1894 έγιναν δεκτές οι πρώτες Ελληνίδες φοιτήτριες στο πανεπιστήμιο της Αθήνας. Από το 1888 η κορυφαία ελληνίδα φεμινίστρια και δημοσιογράφος Καλλιρόη Παρρέν, εγκαινίασε την "Εφημερίδα των Κυριών", στην οποία δημοσίευε άρθρα με σύνθημα "Ψήφο στις γυναίκες". Αργότερα (1920) ιδρύθηκε το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων, που είχε όργανο το περιοδικό "Ελληνίς", και ο Σύνδεσμος των Δικαιωμάτων της Γυναίκας, που εξέδιδε το περιοδικό "Αγώνας της Γυναίκας". Τον ίδιο χρόνο ο βουλευτής Τυπάλδος Μπαστιάς πρότεινε στη Βουλή την αρχή της ισοπολιτείας των δυο φύλων, που αποδέχτηκε ο Γούναρης. Εξαιτίας όμως των πολιτικών ανωμαλιών που μεσολάβησαν, το ζήτημα παρέμεινε στάσιμο. Το 1921 οργανώθηκε το πρώτο πανελλήνιο συνέδριο για τα δικαιώματα των γυναικών στη χώρα μας, από το οποίο προέκυψε ψήφισμα που ζητούσε την ισοτιμία και ισονομία γυναικών και ανδρών. Στο Σύνταγμα του 1927 αναφέρονται για πρώτη φορά ειδικές ρυθμίσεις που αφορούν το γυναικείο φύλο, με τις οποίες ανοίγει ο δρόμος για την πρόσβαση των γυναικών στο δημόσιο τομέα. Το 1930 δόθηκε στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές, αλλά με πολλούς περιορισμούς. Ένα από τα βασικά μελήματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αποτελεί η προώθηση των γυναικείων ζητημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1946 ο οργανισμός συγκρότησε την Ειδική Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για τη Θέση της Γυναίκας. Καθιέρωσε το 1975 ως "Διεθνές Έτος για τη Γυναίκα" και όρισε την περίοδο 1976-85 ως "Δεκαετία για τη Γυναίκα". Το 1979 τα κράτη-μέλη του Ο.Η.Ε. ψήφισαν ειδική σύμβαση για την εξάλειψη κάθε μορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών. Παράλληλα, υπό την εποπτεία του Ο.Η.Ε. διοργανώθηκαν 4 Παγκόσμιες Διασκέψεις Γυναικών (1975, 1980, 1985 και η τελευταία τον Σεπτέμβριο του 1995 στο Πεκίνο), στις οποίες παρουσιάστηκε η πορεία προς την κατάκτηση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και χαράχτηκε η μελλοντική πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο για την υποστήριξη των γυναικών στον αγώνα τους για πλήρη ισονομία και ισοτιμία.