Περιγραφή και ταξινόμηση της διαταραχής "ελλειματικής προσοχής". Αιτιολογία και θεραπευτικές προτάσεις.
του Ψυχολόγου: Ευάγγελου Καναβιτσά
του Ψυχολόγου: Ευάγγελου Καναβιτσά
Τα υπερκινητικά παιδιά συχνά αποτελούν το βάσανο των γονιών των εκπαιδευτικών και των συμμαθητών τους. Αν και μπορεί να είναι αξιαγάπητα φαίνεται σα να μη μπορούν να σταθούν ήσυχα ούτε λεπτό και διαρκώς αναστατώνουν τους γύρω τους. Τις τελευταίες δεκαετίες αυτή η συμπεριφορά προσέλκυσε το ενδιαφέρον των ειδικών της ψυχικής υγείας οι οποίοι στοιχειοθέτησαν τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) ή Υπερκινητικό Σύνδρομο κατά τον παλιότερο ορισμό.
Περιγραφή, Ταξινόμηση, Επιδημιολογία και Πρόγνωση
Η υπερκινητικότητα είναι μια μπερδεμένη έννοια γιατί αναφέρεται τόσο σε μια διαγνωστική κατηγορία όσο και σε χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς. Παιδιά που «υπεραντιδρούν» έχουν «μικρό εύρος προσοχής» συχνά χαρακτηρίζονται «υπερκινητικά» αν και μπορεί να μην έχουν τα υπόλοιπα συμπτώματα για να θεωρηθούν πως έχουν Υπερκινητικό Σύνδρομο ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής. Το αν ένα παιδί είναι απλός πολύ δραστήριο ή έχει υπερκινητικό σύνδρομο είναι δύσκολο να καθοριστεί.
Περιγραφή, Ταξινόμηση, Επιδημιολογία και Πρόγνωση
Η υπερκινητικότητα είναι μια μπερδεμένη έννοια γιατί αναφέρεται τόσο σε μια διαγνωστική κατηγορία όσο και σε χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς. Παιδιά που «υπεραντιδρούν» έχουν «μικρό εύρος προσοχής» συχνά χαρακτηρίζονται «υπερκινητικά» αν και μπορεί να μην έχουν τα υπόλοιπα συμπτώματα για να θεωρηθούν πως έχουν Υπερκινητικό Σύνδρομο ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής. Το αν ένα παιδί είναι απλός πολύ δραστήριο ή έχει υπερκινητικό σύνδρομο είναι δύσκολο να καθοριστεί.
Υπάρχουν τρία είδη Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής:
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά υπερκινητικού-παρορμητικού τύπου:
Χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές όπως η αυξημένη κινητική δραστηριότητα, μειωμένο εύρος προσοχής, συχνή διάσπαση προσοχής, παρορμητικότητα και απουσία αυτοελέγχου.
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά τύπου μειωμένης προσοχής:
Χαρακτηρίζεται από προβλήματα όπως είναι η διάσπαση, η δυσκολία διατήρησης της προσοχής, δυσκολία συγκράτησης λεπτομερειών, και δυσκολία στην ολοκλήρωση έργων. Τα παιδιά με προβλήματα ελλειμματικής προσοχής έχουν λιγότερο κακή συμπεριφορά, και είναι λιγότερο παρορμητικά σε σχέση με τα παιδιά που έχουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής υπερκινητικού-παρορμητικού τύπου. Αντίθετα συχνότερα περιγράφονται ως ντροπαλά, αφηρημένα και αγχώδη.
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) μικτού τύπου:
Είναι η πιο συχνή μορφή ΔΕΠ. Σε αυτή την κατηγορία συνυπάρχουν τα χαρακτηριστικά του υπερκινητικού τύπου με τον τύπο την μειωμένης προσοχής.
Ένας παράγοντας που μπερδεύει στην Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) είναι η ασυνέπειά τους. Η μειωμένη προσοχή και η αυξημένη κινητική δραστηριότητα δεν είναι απαραίτητα πάντα παρόντα ούτε παρουσιάζονται σε όλες τις περιστάσεις. Σε μια έρευνα, αγόρια με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής έδειξαν μεγαλύτερη κινητική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης μαθημάτων αλλά είχαν φυσιολογικά επίπεδα κινητικότητας κατά τη διάρκεια του φαγητού, της ξεκούρασης,και του παιχνιδιού. Για να δοθεί η διάγνωση της ΔΕΠ ένα παιδί θα πρέπει να παρουσιάζει τα σχετικά συμπτώματα σε τουλάχιστον δύο περιστάσεις (π.χ. και στο σπίτι και στο σχολείο). Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν πως η «κακή» (καταστροφική) υπερκινητικότητα (που εκδηλώνεται σε διαφορετικές περιστάσεις) είναι η πιο χαρακτηριστική, η πιο γνήσια μορφή ΔΕΠ.
Η ΔΕΠ είναι σχετικά συχνή. Υπολογισμοί ανεβάζουν την συχνότητά της από 5% έως 20% και τα αγόρια έχουν τέσσερις φορές πιο πολλές πιθανότητες σε σχέση με τα κορίτσια να διαγνωστούν έτσι. Οι διαφορετικοί υπολογισμοί για τη συχνότητα της διαταραχής δείχνουν την δυσκολία στη διάγνωσή της. Τα παιδιά με ΔΕΠ συνεχίζουν να έχουν προβλήματα με παρορμητικότητα, οικογενειακές συγκρούσεις, και διάσπαση προσοχής κατά την εφηβεία. Αντίθετα, βελτίωση επέρχεται κατά τις ηλικίες δεκαέξι έως και εικοσιένα. Αυτοί με τις λιγότερες πιθανότητες βελτίωσης είναι όσοι έχουν και μια άλλη διαταραχή ταυτόχρονα.
Η πρόγνωση για τα παιδιά που έχουν μόνο προβλήματα διάσπασης της προσοχής είναι καλύτερη. Περίπου 40% από αυτά παρουσιάζουν προβλήματα προσοχής σε κάποια φάση της ζωής τους αλλά μόνο στο 5% των περιπτώσεων αυτά τα προβλήματα επιμένουν.
Η ΔΕΠ συνδέεται με πολλά μαθησιακά και συμπεριφορικά προβλήματα. Τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή έχουν πιο πολλές πιθανότητες να παρακολουθήσουν ειδικές τάξεις, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να γίνουν παραβάτες και να έχουν προβλήματα με ο νόμο. Τα αγόρια με υπερκινητικότητα έχουν λιγότερα προβλήματα σε δομημένα περιβάλλοντα όπου μπορούν και αυτορυθμίζονται. Έχουν πιο πολλές δυσκολίες σε λιγότερο δομημένες καταστάσεις ή σε δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση της προσοχής. Επειδή συχνά παρουσιάζουν απορριπτικές και κατακριτικές συμπεριφορές έχουν πρόβλημα στις κοινωνικές και προσωπικές τους σχέσεις.
Πολλά συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν από όσα αναφέραμε μέχρι στιγμής.
1. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ΔΕΠ φαίνεται να επιμένει μέχρι την εφηβεία αλλά οπωσδήποτε με βελτιώσεις. Κατά τα τελευταία χρόνια της εφηβείας τα περισσότερα άτομα απαλλάσσονται από τα πιο πολλά συμπτώματα της ΔΕΠ.
2. Η πρόγνωση φαίνεται να εξαρτάται από την παρουσία ή την απουσία άλλων αντικοινωνικών συμπεριφορών.Αν η ΔΕΠ συνοδεύεται από Διαταραχή Διαγωγής , Διαταραχή Εναντιωματικής Συμπεριφοράς, τα προβλήματα προσαρμογής είναι πιο έντονα κατά την ενηλικίωση.
3. Tα συμπτώματα της ΔΕΠ φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην απόδοση στο σχολείο και στις διαπροσωπικές σχέσεις.
4. H πρόγνωση της ΔΕΠ είναι σχετικά αισιόδοξη.
Η πρόγνωση για τα παιδιά που έχουν μόνο προβλήματα διάσπασης της προσοχής είναι καλύτερη. Περίπου 40% από αυτά παρουσιάζουν προβλήματα προσοχής σε κάποια φάση της ζωής τους αλλά μόνο στο 5% των περιπτώσεων αυτά τα προβλήματα επιμένουν.
Η ΔΕΠ συνδέεται με πολλά μαθησιακά και συμπεριφορικά προβλήματα. Τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή έχουν πιο πολλές πιθανότητες να παρακολουθήσουν ειδικές τάξεις, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να γίνουν παραβάτες και να έχουν προβλήματα με ο νόμο. Τα αγόρια με υπερκινητικότητα έχουν λιγότερα προβλήματα σε δομημένα περιβάλλοντα όπου μπορούν και αυτορυθμίζονται. Έχουν πιο πολλές δυσκολίες σε λιγότερο δομημένες καταστάσεις ή σε δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση της προσοχής. Επειδή συχνά παρουσιάζουν απορριπτικές και κατακριτικές συμπεριφορές έχουν πρόβλημα στις κοινωνικές και προσωπικές τους σχέσεις.
Πολλά συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν από όσα αναφέραμε μέχρι στιγμής.
1. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ΔΕΠ φαίνεται να επιμένει μέχρι την εφηβεία αλλά οπωσδήποτε με βελτιώσεις. Κατά τα τελευταία χρόνια της εφηβείας τα περισσότερα άτομα απαλλάσσονται από τα πιο πολλά συμπτώματα της ΔΕΠ.
2. Η πρόγνωση φαίνεται να εξαρτάται από την παρουσία ή την απουσία άλλων αντικοινωνικών συμπεριφορών.Αν η ΔΕΠ συνοδεύεται από Διαταραχή Διαγωγής , Διαταραχή Εναντιωματικής Συμπεριφοράς, τα προβλήματα προσαρμογής είναι πιο έντονα κατά την ενηλικίωση.
3. Tα συμπτώματα της ΔΕΠ φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην απόδοση στο σχολείο και στις διαπροσωπικές σχέσεις.
4. H πρόγνωση της ΔΕΠ είναι σχετικά αισιόδοξη.
Η διαφοροδιάγνωση της ΔΕΠ πρέπει να γίνει από καταστάσεις ή νοσήματα όπως η δυσκοιλιότητα και ο υπερθυρεοειδισμός από τραυματισμούς, από λοιμώξεις ή δηλητηρίαση με μόλυβδο που μπορεί να προκαλέσουν νευρολογικές καταστάσεις με διαταραχές συμπεριφοράς. Επίσης η διαφοροδιάγνωση πρέπει να γίνει από άλλες ψυχιατρικές καταστάσεις όπως Μείζον Καταθλιπτικό ή Μανιακό Επεισόδιο, από άγχος, από κακοποίηση ή παραμέληση από την οικογένεια και αυταρχική συμπεριφορά της οικογενείας.
2. Αιτιολογία
Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας, της μειωμένης προσοχής και της είναι ενδεικτικά της λειτουργίας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Πολλές καταστάσεις ου πιστεύεται πως προκαλούν νευρολογικά ελλείμματα όπως είναι η δηλητηρίαση από μόλυβδο και ο αλκοολισμός κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν θεωρηθεί υπεύθυνες για την ΔΕΠ. Ωστόσο η έρευνα μας έδωσε συγκρουόμενα ευρήματα σχετικά με την υπευθυνότητα βλαβών στον εγκέφαλο για την ανάπτυξη της ΔΕΠ. Εν μέρει, ο λόγος για αυτά τα συγκρουόμενα ευρήματα είναι το γεγονός πως η ΔΕΠ εμφανίζεται να έχει πολλούς διαφορετικούς τύπους. Μόνο αυτοί που έχουν συνεχή υπερκινητικότητα φαίνεται να έχουν νευρολογικά ελλείμματα.
Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν πως συγκεκριμένες τροφές ή συμπληρώματα τροφών προκαλούν βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο ή σε άλλα μέρη του σώματος με αποτέλεσμα υπερκινητικές συμπεριφορές. Περίπου 45% των γιατρών συνιστούν δίαιτες φτωχές σε ζάχαρη για παιδιά με ΔΕΠ. Πολλοί γονείς έχουν δοκιμάσει αυτές τις δίαιτες στα παιδιά και πολλοί ισχυρίζονται πως η συμπεριφορά των παιδιών τους έχει βελτιωθεί. Αλλά οι γονικές προσδοκίες, η αλλαγή της στάσης τους και η αλλαγή στη δίαιτα των παιδιών τους μπορεί να έχει σαν έμμεσο αποτέλεσμα την αλλαγή της συμπεριφοράς των παιδιών. Δηλαδή, μπορεί η συμπεριφορά των παιδιών να άλλαξε γιατί οι γονείς ευαισθητοποιήθηκαν για το πρόβλημα κι όχι γιατί άλλαξε η δίαιτα των παιδιών. Συνολικά, οι έρευνες γύρω από τις τροφές και την υπερκινητικότητα υπέδειξαν πως η αφαίρεση των συμπληρωμάτων τροφής και συγκεκριμένων χημικών από τις δίαιτες, έχει μικρή έως μηδενική απόκριση στην υπερκινητικότητα.
Γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης συσχετισθεί με την ΔΕΠ, αν και δεν είναι σαφές αν γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες ή ο συνδυασμός τους ευθύνεται για τη διαταραχή αυτή. Συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού ατόμων που πάσχουν από ΔΕΠ έχουν πιο πολλές πιθανότητες να έχουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ωστόσο είναι πολύ νωρίς και οι έρευνες πολύ λίγες για τη διατύπωση σίγουρων συμπερασμάτων.
2. Αιτιολογία
Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας, της μειωμένης προσοχής και της είναι ενδεικτικά της λειτουργίας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Πολλές καταστάσεις ου πιστεύεται πως προκαλούν νευρολογικά ελλείμματα όπως είναι η δηλητηρίαση από μόλυβδο και ο αλκοολισμός κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν θεωρηθεί υπεύθυνες για την ΔΕΠ. Ωστόσο η έρευνα μας έδωσε συγκρουόμενα ευρήματα σχετικά με την υπευθυνότητα βλαβών στον εγκέφαλο για την ανάπτυξη της ΔΕΠ. Εν μέρει, ο λόγος για αυτά τα συγκρουόμενα ευρήματα είναι το γεγονός πως η ΔΕΠ εμφανίζεται να έχει πολλούς διαφορετικούς τύπους. Μόνο αυτοί που έχουν συνεχή υπερκινητικότητα φαίνεται να έχουν νευρολογικά ελλείμματα.
Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν πως συγκεκριμένες τροφές ή συμπληρώματα τροφών προκαλούν βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο ή σε άλλα μέρη του σώματος με αποτέλεσμα υπερκινητικές συμπεριφορές. Περίπου 45% των γιατρών συνιστούν δίαιτες φτωχές σε ζάχαρη για παιδιά με ΔΕΠ. Πολλοί γονείς έχουν δοκιμάσει αυτές τις δίαιτες στα παιδιά και πολλοί ισχυρίζονται πως η συμπεριφορά των παιδιών τους έχει βελτιωθεί. Αλλά οι γονικές προσδοκίες, η αλλαγή της στάσης τους και η αλλαγή στη δίαιτα των παιδιών τους μπορεί να έχει σαν έμμεσο αποτέλεσμα την αλλαγή της συμπεριφοράς των παιδιών. Δηλαδή, μπορεί η συμπεριφορά των παιδιών να άλλαξε γιατί οι γονείς ευαισθητοποιήθηκαν για το πρόβλημα κι όχι γιατί άλλαξε η δίαιτα των παιδιών. Συνολικά, οι έρευνες γύρω από τις τροφές και την υπερκινητικότητα υπέδειξαν πως η αφαίρεση των συμπληρωμάτων τροφής και συγκεκριμένων χημικών από τις δίαιτες, έχει μικρή έως μηδενική απόκριση στην υπερκινητικότητα.
Γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης συσχετισθεί με την ΔΕΠ, αν και δεν είναι σαφές αν γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες ή ο συνδυασμός τους ευθύνεται για τη διαταραχή αυτή. Συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού ατόμων που πάσχουν από ΔΕΠ έχουν πιο πολλές πιθανότητες να έχουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ωστόσο είναι πολύ νωρίς και οι έρευνες πολύ λίγες για τη διατύπωση σίγουρων συμπερασμάτων.
3. Θεραπεία
Τα περισσότερα παιδιά στο εξωτερικό με ΔΕΠ έχουν αντιμετωπιστεί με φαρμακοθεραπεία, ενώ στην Ελλάδα η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν έχουν τύχει καμιάς θεραπευτικής αντιμετώπισης. Τα διεγερτικά φαρμακευτικά σκευάσματα αυξάνουν το εύρος προσοχής και βελτιώνουν την απόδοση στο σχολείο. Περίπου 70% παιδιών με ΔΕΠ αντιδρούν θετικά στην φαρμακοθεραπεία με διεγερτικά ενώ το 30% δεν ανταποκρίνονται καθόλου ή και χειροτερεύουν από την φαρμακοθεραπεία. Τα φάρμακα φαίνεται να θεραπεύουν τα συμπτώματα της ΔΕΠ κι όχι τα αίτια, συνεπώς η φαρμακοθεραπεία από μόνη της δεν έχει μακροχρόνια θεραπευτικά αποτελέσματα. Οι αλλαγές τείνουν να είναι βραχυχρόνιες ή να επιμένουν μόνο όσο κρατάει η φαρμακοθεραπεία. Επίσης τα φάρμακα βρέθηκε να μειώνουν την κοινωνικότητα αγοριών με ΔΕΠ χωρίς να μειώνει τις αντικοινωνικές τους συμπεριφορές. Συνεπώς η φαρμακοθεραπεία από μόνη της φαίνεται να είναι επιβλαβής γιατί δεν κάνει τίποτα για τα κοινωνικά, μαθησιακά και διαπροσωπικά προβλήματα των παιδιών με ΔΕΠ. Κάποιες έρευνες που συγκρίνουν την φαρμακοθεραπεία με τη θεραπεία της συμπεριφοράς βρήκαν πως η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο θεραπειών. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως για τη θεραπεία των παιδιών με ΔΕΠ περισσότερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην οικογένειά τους, στις σχέσεις που υπάρχουν σε αυτή και στα κακά παραδείγματα που μπορεί να δίνουν.
Τα περισσότερα παιδιά στο εξωτερικό με ΔΕΠ έχουν αντιμετωπιστεί με φαρμακοθεραπεία, ενώ στην Ελλάδα η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν έχουν τύχει καμιάς θεραπευτικής αντιμετώπισης. Τα διεγερτικά φαρμακευτικά σκευάσματα αυξάνουν το εύρος προσοχής και βελτιώνουν την απόδοση στο σχολείο. Περίπου 70% παιδιών με ΔΕΠ αντιδρούν θετικά στην φαρμακοθεραπεία με διεγερτικά ενώ το 30% δεν ανταποκρίνονται καθόλου ή και χειροτερεύουν από την φαρμακοθεραπεία. Τα φάρμακα φαίνεται να θεραπεύουν τα συμπτώματα της ΔΕΠ κι όχι τα αίτια, συνεπώς η φαρμακοθεραπεία από μόνη της δεν έχει μακροχρόνια θεραπευτικά αποτελέσματα. Οι αλλαγές τείνουν να είναι βραχυχρόνιες ή να επιμένουν μόνο όσο κρατάει η φαρμακοθεραπεία. Επίσης τα φάρμακα βρέθηκε να μειώνουν την κοινωνικότητα αγοριών με ΔΕΠ χωρίς να μειώνει τις αντικοινωνικές τους συμπεριφορές. Συνεπώς η φαρμακοθεραπεία από μόνη της φαίνεται να είναι επιβλαβής γιατί δεν κάνει τίποτα για τα κοινωνικά, μαθησιακά και διαπροσωπικά προβλήματα των παιδιών με ΔΕΠ. Κάποιες έρευνες που συγκρίνουν την φαρμακοθεραπεία με τη θεραπεία της συμπεριφοράς βρήκαν πως η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο θεραπειών. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως για τη θεραπεία των παιδιών με ΔΕΠ περισσότερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην οικογένειά τους, στις σχέσεις που υπάρχουν σε αυτή και στα κακά παραδείγματα που μπορεί να δίνουν.
Ευάγγελος Καναβιτσάς
Ψυχολόγος, Ms in applied psychology, cert. in counselling.
URL: www.eatingdisorders.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου